*توجه *توجه برای مشاهده مطلب و یا دانلود فایل مورد نظر خود به پایین همین پست مراجعه گردد
| مبحث غلات – بخش دوم |
|
|
انواع ورس :
1- ورس ریشه "Verse Radiculaire" : نبات از قسمت ریشه می خوابد و این حالت موقعی رخ می دهد که ریشه خیلی ضعیف بوده و به مقدار کم در خاک توسعه یافته و نیز عمق کافی نداشته باشد . از طرف دیگر علاوه بر کم بودن عمق ریشه ،زیادی ازت در خاک موجب ورس می شود .
2- ورس ساقه "Verse Caulinaire" : این ورس در ابتدای رشد ساقه یعنی زمانیکه ساقه های گندم استحکام کافی ندارند رخ می دهد . بنابراین عواملی از قبیل غیر طبیعی بودن وضعیت رشد ساقه ها ،کمی استحکام و ضعیف بودن آنها ،زیادی ازت در زمین به خصوص هنگام ساقه رفتن به ایجاد ورس کمک می کند .
3- ورس از محل گره های ساقه "Verse Noeudale" : معمولا در قسمت های انتهایی گره های ساقه به وجود می آید . عوامل ایجاد این ورس عبارتند از : زیادی ازت ،نرسیدن نور کافی به نبات در آخر دوره ی رشد ،دیر جوانه زدن ،دیر رشد کردن و کامل نشدن ساختمان گره های ساقه . این ورس قابل برگشت نیست .
راه های جلوگیری از ورس :
الف ) کاشت ارقام مقاوم به ورس : در مورد ارقام پابلند و پر محصول به کار بردن مواد تنظیم کننده ی رشد مثل سی سی سی (CCC ) (تریپل سی) ، 2 کلرو اتیل تری متیل آمونیوم کلراید ،موجب ضخیم شدن جدار سلول ها (بافت اسکلرانشیم ) و افزایش دسته های آوندی (به ویژه آوندهای چوبی ) شده و از ورس گندم جلوگیری می نماید . همچنین سبب کوتاه ماندن فاصله ی میان گره و کوتاه شدن ساقه می گردد . تریپل سی (CCC) را می توان به دانه های گندم در هنگام کاشت و یا در هنگام پنجه زنی در سطح بوته های جوان اضافه کرد .
ب) اگر در مرحله ی پنجه انداختن تشخیص داده شود که گندم ورس پیدا می نماید به سه طریق زیر عمل می کنند :
1- چرانیدن مزرعه توسط گله ی گوسفند تا رشد بوته ها به تعویق افتد و از ورس جلوگیری شود .
2- کندن تعدادی از بوته های گندم از خاک و تنک شدن مزرعه (هرس )
3- افزودن 50 تا 100 کیلو گرم کود سولفات پتاسیم در هکتار به منظور استحکام بیشتر ساقه
ج) اگر در مرحله ی ساقه رفتن متوجه ورس شویم به دو طریق زیر باید از ورس جلوگیری کنیم :
1- حذف یک آب (آبیاری ) :بدین وسیله بوته ها صدمه دیده و از رشد سبزینه های آن ها کاسته می شود . (تنش رطوبتی مفید و مثبت)
2- افزودن مقداری کود پتاس به منظور افزایش مقاومت گیاه در مقابل خطر ورس و تحکیم انساج و نسوج ساقه .
- سرما زدگی مستقیم "Frost bite or Direct Frost Injury" :
چنانچه در مرحله ی خواب زمستانی درجه حرارت محیط کمتر از 16- درجه ی سانتیگراد گردد ،شیره ی نباتی در داخل سیتوپلاسم سلول ها یخ بسته و موجب پاره شدن الیاف گیاه می گردد و چون در همین موقع خاک نیز یخ بسته و کمبود آب سلول ها جبران نمی شود ،تنش رطوبتی به همراه آسیب دیدن الیاف نباتی موجب خشک شدن گیاه می گردد . برای جلوگیری از سرما زدگی مستقیم بایستی اولا ارقام مقاوم به سرما کاشت ،ثانیا به کشت هراکشت (کشت زود و به موقع ) اقدام نمود تا بوته ها به هنگام شروع سرماهای سخت زمستانه از خود مقاومت بیشتری نشان دهند .
- سرما زدگی غیر مستقیم "Frost Heaving or Indirect Frost Injury"" :
در اثر بارندگی های زمستانی و یا آبیاری بی موقع در درجات حرارت زیر صفر ،آب زمین یخ بسته و بر حجم خاک اضافه می شود و سطح خاک بالا می آید و در نتیجه ی بالا آمدن سطح خاک و ایجاد ترک هایی درخاک ،ریشه های گندم متلاشی شده (ارتباط ریشه با خاک قطع می شود = ریشه پاره می شود ) و گیاه گندم دیر یا زود به علت این ناملایمات و نیز تنش رطوبتی از بین خواهد رفت. برای خواباندن خاک به جای اول و یا در واقع برای چسباندن خاک به ریشه های گیاه و خروج هوای اضافی و تا حدودی گرم کردن خاک می توان از غلطک استفاده نمود و یا با دوانیدن یک گله ی گوسفند در مزرعه خاک را تا حدودی نشست داد .
- باد زدگی "Wind burn":
همانطور که می دانیم در موقع رسیدن دانه مواد غذای از برگ ها ،خصوصا برگ های بالای بوته به سمت سنبل در جریان هستند ؛ حامل این مواد مقدار زیادی آب است که از طریق ریشه به همراه مقادیری مواد خام جهت پروردن به برگ ها آورده شده است؛ حال چنانچه در موقع رسیدن دانه ( به خصوص حالت شیری و خمیری ) جریان آب قطع یا کند شود ، دانه بصورت چروکیده و کوچک فرم خواهد شد . یکی از عواملی که موجب عدم تعادل جذب و دفع آب می شود ، وزیدن بادهای گرم و خشک به هنگام دانه بستن است . بادهای گرم و خشک موجب تبخیر آب سطح زمین و افزایش تعریق گیاه بیش از مقدار جذب آب می شود ؛این حالت به بادزدگی موسوم است که در برخی مواقع موجب مرگ گیاه میشود . ( شدت کم بادزدگی باعث چروکیدگی و کوچک شدن دانه می گردد.) برای جلوگیری از بادزدگی استفاده از ارقام مقاوم به خشکی "Resistance to drought" و نیز آبیاری به هنگام بادزدگی تا حدودی از صدمات وارده جلوگیری می کند .
- ریزش دانه "Grain shattering" :
برخی از ارقام گندم بواسطه ی آنکه اتصال پوشه و پوشینه های آن ها به سنبله محکم نیست و یا زاویه ی بین پوشه و پوشینه های آن ها زیادتر از معمول می باشد ، دانه ها در اثر وزش باد یا عملیات درو در مرحله ی سخت از دورن پوشینه ها به بیرون می ریزند و در نتیجه از میزان عملکرد کاسته می شود ؛مانند گندم سفیدک ،4820 ،نرمه ی کارون ، نوید ،عطایی و ... که برای جلوگیری از این ناهنجاری می توان از ارقام مقاوم به ریزش استفاده نمود و یا برداشت گندم کمی زودتر و در مرحله ی نیمه سخت صورت گیرد .
- جوانه زدن گندم روی سنبل "Vivi pary" :
اگر دانه ی گندم از مرحله ی نیمه سخت به بعد در شرایط نامساعد حرارت و رطوبت قرار گیرد جوانه میزند . گاهی پس از رسیدن دانه در اثر بارندگی های مکرر ،دانه ها در داخل پوشه و پوشینه جوانه می زنند و حتی جوانه ها ممکن است بر روی سنبله ها مشاهده شوند . این گونه دانه ها پس از خشک شدن چروکیده می شوند و ضمن کاسته شدن از وزن حجمی آنها از ارزش نانوایی و کیفی گندم نیز کاسته می شود . برای جلوگیری از این امر می توان برداشت سریعتر در مناطقی که احتمال بارندگی جود دارد انجام داده و یا ارقامی را انتخاب نمودکه دوره ی استراحت دانه ی آنها پس از رسیدن طولانی باشد تا بدینوسیله از جوانه زدن دانه جلوگیری گردد.
عوامل محیطی مؤثر بر رشد گندم (کشت و کار ) :
1- جنس زمین :گندم از لحاظ زمین در محدوده ی وسیعی می تواند بروید ولی کاشت گندم در زمین های زه کشی شده ، حاصلخیز ، سیلتی ، رسی – لومی ، لومی و خاک های هوموسی محصول بهتری می دهد . در زمین های با PH بالاتر از 5/8 و کمتر از 6 گندم به خوبی نمی روید .
2- درجه حرارت : از امتیازات گندم آنست که دارای ارقام متعددی است که هر یک از ارقام با منطقه ی خاصی سازگاری یافته اند . حداقل درجه حرارت برای سبز شدن و رویش بوته 4 درجه ی سانتیگراد می باشد . مناسب ترین درجه حرارت برای رویش گندم 20 تا 25 درجه ی سانتیگراد می باشد . گندم در مناطق گرم می تواند دمای 50 تا 55 درجه ی سانتیگراد را نیز تحمل نماید. همچنین برخی منابع گزارش نموده اند که گندم درجه حرارت 35- درجه را نیز تحمل کرده است . اگرچه درجات مقاومت ارقام پاییزه ی گندم با یکدیگر تفاوت زیادی دارند ، لیکن همه ی ارقام گندم در زیر یک پوشش برفی درجات بیشتر زیر صفر را تحمل می کنند . پوشش برفی مانند لحافی است که آن ها را از شر سرماهای سخت چندین درجه زیر صفر محیط محفوظ نگه می دارد ( مانند خانه های برفی اسکیموها ) . هر گاه پوشش برفی نباشد در سرمای 16 درجه زیر صفر در گیاه گندم آثار سرما زدگی پدیدار می گردد ،چون در این حالت زمین یخ بسته و گیاه نمی تواند آب جذب نماید . هرگاه درجه حرارت در زمان به گل نشستن به صفر کاهش یابد در تحت چنین شرایطی ،مادگی و پرچم ها نمی توانند به رشد عادی خود ادامه داده و عمل لقاح را انجام دهند و در نتیجه عملکرد کاهش می یابد . حرارت مورد نیاز گندم از کاشت تا برداشت 2300 درجه ی سانتیگراد به شرح زیر است :
از کاشت تا جوانه زدن : 150 درجه ازجوانه زدن تا پنجه زنی : 500 درجه
از پنجه زنی تا گلدهی : 850 درجه از گل دهی تا رسیدن دانه : 800 درجه
3- نور : نور برای انجام عمل کلروفیلی و ایجاد بافت خشبی در ساقه مورد نیاز است . وقتی نوربه پای گیاه نتابد ،گیاه علفی و پابلند بار آمده و مقاومت کافی در مقابل خوابیدگی از خود نشان نخواهد داد ؛از این رو در نقاطی که شدت تابش نور خورشید کمتر است باید سعی شود که فواصل بوته ها از همدیگر بیشتر شود تا با رسیدن نور به پای بوته ها میزان این کمبود کم گردد . روزهای بلند به هنگام گلدهی و دانه بستن گندم نقش اساسی در میزان عملکرد دارد ؛ از این رو گندم جزء گیاهان روز بلند محسوب می شود .
4- رطوبت "Moisthure" : از نظر تامین رطوبت چون اغلب ، گندم در مناطق خشک کشت می شود تامین آب مسئله ی اساسی است . در مناطق دیم میزان و نحوه ی تقسیم باران در فصل رشد بسیار مهم است . در مناطق دیم در صورتی که بتوان در مراحل بحرانی رشد مزرعه ی گندم را آبیاری نمود تاثیر زیادی در میزان عملکرد خواهد داشت . تنش رطوبتی در طول مرحله پنجه انداختن از تعداد پنجه های هر بوته می کاهد و طبعا میزان محصول را کاهش می دهد ؛همینطور تنش های رطوبتی در طول مدت گلدهی از تعداد سنبله ها ونیز از تعداد گل های بارور در هر سنبله بسته به موقع ایجاد تنش می کاهد . تنش رطوبتی بر اثر حرارت های کم (زیر یخبندان ) نیز می تواند دانه های گرده را عقیم سازد . تنش رطوبتی به هنگام دانه بستن موجب لاغر شدن و چروکیده شدن دانه ها می شود که این امر به نوبه ی خود موجبات کاهش عملکرد و کیفیت محصول می گردد . میزان بارندگی بین 300 تا 600 میلیمتر جهت زراعت خوب (نرمال ) در گندم مناسب است . میزان باران بیش از 600 میلیمتر برای گندم به خصوص در مناطق گرم زیان آور است چون موجب توسعه ی بیماری های قارچی بر روی بوته ی گندم می شود . ( مانند زنگ گندم "Puccinia graminis" )
5- عناصر غذایی : هر گیاهی برای رشد ونمو خود به عناصر غذایی نیازمند است . عناصر غذایی مورد نیاز نباتات به خصوص گندم عبارتست از :
الف) عناصر رایگان : شامل کربن ، هیدروژن و اکسیژن
ب) عناصر پر مصرف "Macro element" : شامل پتاس ،ازت ،فسفر ،گوگرد ،کلسیم ومنیزیم
ج) عناصر کم مصرف "Micro elemnt" : شامل آهن ،منگنز ، روی ،مس ،بر ،کلر ، سدیم و مولیبدن
د) عناصر نامشخص :شامل کبالت ،وانادیم ،سیلیسیم ،ید ،فلوئور و آلومینیوم
کربن از طریق سنتز کلروفیلی ،اکسیژن از طریق تنفس و اکسیژن محلول در آب و هیدروژن از طریق آب تامین می شود . حدود 95%وزن نباتات از سه عنصر کربن ،اکسیژن و هیدروژن تشکیل شده است ؛از این رو به پاس نعمات خدادادی این عناصر به عناصر رایگان معروفند . 5% وزن باقیمانده ی نباتات را سایر عناصر تشکیل می دهند . عناصر زیاد مصرف در مقایسه با سایر عناصر ،گیاه مقدار بیشتری را برای ساختمان بافت خود نیاز دارد . خوشبختانه اکثر زمین ها از لحاظ گوگرد ،کلسیم و منیزیم غنی می باشند و جز درمواردی که کمبود این عناصر مشاهده می شود از این عناصر تحت عنوان کود استفاده نمی شود .
ازت(N) : جزء ساختمان مولکولی کلروفیل می باشد و نیز در ساختمان پروتئین های نباتی و آنزیم ها بکار می رود . آنزیم ها در تنظیم وظایف سلول ها ،انجام تنفس و سنتز کلروفیلی نقش عمده ای دارند . ازت در داخل گیاه متحرک (Mobile ) است بنابراین با انتقال ازت از برگ های مسن به برگ های جوان کمبود ازت ابتدا در برگ های پایین بوته (برگ های پیر ) و در نوک برگ ها ظاهر می شود . کمبود ازت مانع تشکیل کلروفیل می شود و در نتیجه رنگ برگ ها به زردی می گراید و در مراحل پیشرفته تر تمام بوته زرد رنگ می شود . کود های ازته در مورد گندم موجب بالا بردن میزان عملکرد از طریق اضافه نمودن به :
1- تعداد پنجه ها در هر بوته 2- تعداد سنبل 3- تعداد دانه ها در هر سنبله 4- طول سنبل
5- تعداد سنبله ها در هر سنبل 6- ارتفاع بوته ها ؛ می گردد.
فسفر(P) : در ساختمان کروموزوم ها که مسئولیت تقسیم سلولی و یا در واقع رشد و نمو گیاهان را بر عهده دارند بکار می رود . کمبود فسفر سبب می شود که قندها به حداکثر در گیاهان بوجود آیند . (رنگ بنفش گیاهان در اثر کمبود فسفر زاییده ی تجمع مواد قندی است . ) متقابلا مقدار سلولز و نشاسته به حداقل کاهش می یابد . فسفر نیز همانند ازت در گیاه متحرک است و تغییر رنگ از برگ های مسن آغاز شده و به برگ های جوان خاتمه می یابد . پشت برگ های گندم به رنگ بنفش در‌می آید . در اثر عدم تقسیم سلولی ،ساقه و سنبل گندم کوتاه و کوچک باقی می ماند .
پتاس(K) : پتاس در ساختمان بافت های گیاهی نقش ترکیبی ندارد و سبب افزایش مقاومت گیاهان در مقابل بیماری ها ،سرما زدگی و سایر شرایط سخت محیطی می گردد . در صورت عدم وجود پتاس ، ازت به صورت معدنی در گیاه جمع می شود و به مواد آلی ازت دار تبدیل نمی گردد . پتاسیم همچنین در استحکام بافت های گیاهی تاثیر زیادی دارد . عوارض کمبود پتاسیم در حاشیه و نوک برگ ها به صورت پیدایش رنگ زرد ظاهر می شود ؛رنگ زرد به تدریج به قهوه ای تبدیل شده و حاشیه ی برگ ها حالت کاغذی را پیدا می کنند که در بالای شعله ی چراغ نگه دارند . پتاسیم نیز مانند ازت و فسفر در داخل گیاه متحرک است .
عناصرگوگرد ،کلسیم ،آهن ، منگنز ،روی ،مس ، بر، در داخل گیاه غیر متحرک هستند . منیزیم در داخل گیاه عنصری متحرک است.
کاشت گندم "Planting" :
عوامل زیر بایستی در مورد کاشت گندم مد نظر قرارداده شوند :
1- انتخاب بذر : بذر انتخاب شده جهت کاشت بایستی خصوصیات زیر را داشته باشد :
از ارقام پرمحصول باشد – مقاوم به ریز ش دانه – سرمازدگی مستقیم – گرمازدگی – ورس و خشکی باشد .
از ارقام مقاوم به بیماری های قارچی و به خصوص زنگ ها و سیاهک ها باشد .
دارای ارزش نانوایی بالا (گلوتن زیاد و مرغوب) ،عاری از تخم علف های هرز و ناخالصی ها از قبیل سنگرزه و خاک و ... باشد .
از یک نوع و یک رقم یکنواخت (عدم اختلاط ارقام و انواع گندم با یکدیگر)باشد .
دارای قوه ی نامیه ی قابل قبول باشد بطوریکه کلیه ی بذور در مدت کم و همزمان جوانه بزنند .
پس از سبز کردن زودتر پنجه بزند تا در مقابل سرمای سخت زمستانی مقاوم باشد .
2- مقدار کاشت گندم : مقدار بذر جهت کاشت بسته به نوع خاک ،رطوبت موجود ، زراعت دیم و آبیاری ،قوه ی نامیه ،نوع کاشت و ... متفاوت می باشد .
الف ) قوه ی نامیه : هر چه قدر قوه ی نامیه ی بذری بالاتر باشد و نیز سرعت جوانه زنی آن زیاد باشد مقدار بذر کمتری در نظر گرفته می شود . در این حالت 110 تا 140 کیلوگرم در هکتار بذر گندم جهت کاشت کافی است و اگر قوه ی نامیه پایین باشد بایستی بذر بیشتری جهت کاشت در نظر گرفت . حدود 150 تا 180 کیلوگرم در هکتار .
ب) رقم مورد کاشت : برخی از ارقام گندم اصولا سرعت تولید جوانه ی آن ها کم بوده و مقدار بذر مصرفی برای چنین ارقامی زیادتر است .
ج)وزن هزار دانه :بطور کلی مقدار بذر مورد نیاز برای هر متر مربع زمین حدود 200 عدد می باشد . هر چه قدر مقدار وزن هزار دانه کم باشد بایستی مقدار بذر بیشتری کاشت .
د) قدرت تولید پنجه : هر چه قدر قدرت تولید پنجه ی رقمی بیشتر باشد ،مقدار بذر کمتری کاشته می شود .
هـ)شرایط کلی خاک : برخی عقیده دارند ،هر چه قدر خاک نامناسب تر باشد بایستی بذر بیشتری کاشت تا جبران نامناسب بودن خاک (ساختمان و بافت خاک )گردد . برخی نیز عقیده دارند هر چه قدر خاک حاصلخیزتر و مناسب باشد می توان بذر بیشتری کاشت ،زیرا خاک خوب و حاصلخیز جوابگوی نیاز بذرها می باشد .
و) زمان بذر پاشی : هر گاه زمان کاشت دیر شود ،بایستی بذر بیشتری کاشت .
ز) نوع زراعت : معمولا در زراعت دیم مقدار بذر کمتری جهت کاشت در نظر می گیرند .
ح) روش کاشت : معمولا در کشت مکانیزه مقدار بذر کمتری نسبت به روش دستی مصرف می گردد .
ط) مقاومت به آفات و بیماری ها : هر چه قدر ارقام حساس تر باشند بذر بیشتری کاشته می شود .
بطور کلی مقداربذر مورد نیاز جهت کاشت گندم با توجه به عوامل فوق بین 100 تا 190 کیلوگرم در هکتار است .
3- فواصل خطوط کاشت : در زراعت آبی فواصل ردیف های کاشت بین 15 تا 25 سانتیمتر و فواصل بوته ها بین 1 تا 5 سانتیمتر می باشد . در زراعت دیم فواصل ردیف 30 تا 45 سانتیمتر می باشد .
R- R ----- 15 – 25 cm P- P ----- 1 – 5 cm R = Row , P = Plant
هر چه میزان بارندگی کم باشد ،میزان بذر کمتری جهت کاشت مورد نیاز است .
4- عمق کاشت : عمق کاشت گندم با عوامل زیادی از قبیل جنس زمین ،رطوبت خاک و درشتی بذر تغییر می کند . در زمین های سبک بذر عمیقتر کاشته می شود تا در زمین های سنگین . در زمین های مرطوب بذر سطحی تر کاشته می شود تا در زمین های خشک (دیم ) . بذور درشت به لحاظ داشتن مواد غذایی بیشتر می توانند عمیق تر کاشته شوند .
بطور کلی عمق کاشت گندم با رعایت موارد ذکر شده بین 5/7 – 5/2 سانتیمتر تغییر می کند .
5- طرق کاشت :
الف ) کاشت افشان : میزان بذر در این روش در حدود 20 تا 25 % نسبت به کاشت خطی افزایش می یابد . پخش افشان بذر باعث می شود که تعداد زیادی بذر در سطح خاک باقی مانده و طعمه ی طیور و یا توسط باد و آبیاری جابجا شود و نیز دیسک زدن نمی تواند بذور را درعمق مناسب و یکنواخت به خاک سپارد و با عدم فشردن کافی بذور به خاک موجب جذب رطوبت بیشتر آنها گردد . درنتیجه باعث جوانه زدن ضعیف بوته ها و کاهش عملکرد می شود .
ب) کاشت ردیفی : در این روش بذور با فاصله ی خطوط مشخص در عمق معین با فاصله ی مساوی در روی ردیف و سر انجام با میزان معین کشت می شوند .
6- آماده کردن بذر جهت کاشت : بذر گندم را الزاما قبل از کاشت علیه بیماری سیاهک پنهان باید ضد عفونی کرد تا بدینوسیله با صرف هزینه ی بسیار کم محصول گندم در مقابل این بیماری بیمه گردد .
7- زمان کاشت : با در نظر گرفتن درجه حرارت و مقتضیات محیطی هر ناحیه ، بهتر است گندم زمستانی را در پاییز زودتر بکاریم بطوریکه جوانه زدن گندم مصادف با بروز سرما نگردد یا شروع باران های پاییزه مزاحم کشت و کار ما نشود . هر چه زمان کاشت به تعویق افتد مقدار بذر جهت کاشت بیشتر می گردد .
*توجه *توجه برای مشاهده مطلب و یا دانلود فایل مورد نظر خود به پایین همین پست مراجعه گردد
تناوب زراعی در گندم (گردش زراعی ) "Rotation" :
کشت منظم نباتات مختلف به جای یکدیگر در یک قطعه زمین در طی سال های متوالی را تناوب می گویند . هدف از برقراری تناوب در مورد هر زراعت اینست که ضمن برداشت حداکثر محصول و با کیفیت مطلوب و مسائل مربوط به حفاظت خاک از فرسایش و حفظ حاصلخیزی آن برای سال های آتی و تقسیم کار کشاورز در طول سال مورد توجه قرار گیرد . در آزمایشات زیادی که در نقاط مختلف جهان پیرامون اثرات برقراری تناوب به عمل آمده ،اغلب حاکی از افزایش عملکرد نباتات در دوره ی تناوب دارد . به عنوان مثال در ایستگاه میسوری در ظرف 30 سال که تناوب سه ساله ی ذرت ،یولاف و گندم 10 بار تکرار شده ،متوسط عملکرد هر هکتار ذرت 2360 کیلوگرم در هکتار ،یولاف 970 و گندم 1560 کیلوگرم ذکر شده است . در حالی که در همین ایستگاه محصول کاشت پیاپی 30 ساله ی ذرت ،یولاف و گندم به ترتیب معادل 1270 ،590 و 650 کیلوگرم در هکتار بوده است که میزان عملکرد گندم حتی از نصف نیز کمتر شده است .
- نکات مهم در تناوب به منظور برداشت حداکثر محصول گندم :
1- عدم وجود علف های هرز در مزرعه :علف های هرز ، صرف نظر از استیلا بر گندم ،با گندم در جذب مواد غذایی و رطوبت خاک پیوسته در حال رقابت بوده و در این رقابت پیروزی با علف های هرز است . به لحاظ نزدیک بودن بوته های گندم ،معمولا وجین زراعت گندم معمول نیست و ضمنا در ایران کمتر از علف کش ها در زراعت گندم استفاده می شود . بنابراین جای گندم بایستی بعد از نباتات وجینی مثل پنبه ،چغندر قند ، سیب زمینی ،خربزه ،سویا و ... قرارگیرد . بنابر این می توانیم راس تناوب را با یک نبات وجینی شروع کنیم .
2- کاشت هراکشت گندم : هر چه گندم در پاییز زودتر و به موقع کشت شود و به اصطلاح کشاورزان هراکشت شود بر میزان محصول و غلبه ی گیاه بر علف های هرز افزوده می شود . بنابر این جای گندم را در تناوب باید بعد از گیاهانی قرارداد که حاصل آن ها در پاییز زودتر برداشت شوند و کاشت گندم بعد از آنها کرپه نشود .
3- عدم کاشت گندم بعد از نباتاتی که دارای ریشه ی افشان می باشند : گندم بهتر است بعد از گیاهانی که دارای ریشه ی عمیق می باشند ،کشت شود تا مواد غذایی کافی برای آن ها در سطح خاک فراهم باشد .
4- تقویت زمین گندم : در کشور ما تقویت مستقیم زراعت گندم کمتر معمول است ؛ از این رو در دوره ی تناوب بهتر است نباتات کود سبز در عین حال پوششی بویژه از خانواده بقولات آورده شود تا با زیر خاک کردن آن ها بر میزان مواد آلی و ازت خاک افزوده شود ضمنا زمین در قسمتی از سال پوشیده باشد و از فرسایش (Erosion) جلوگیری شود .
5- ذخیره ی آب : که بیشتر در زراعت دیم معمول است . همانطور که می دانیم اکثر مناطق کشور ما جزء‌مناطق خشک جهان محسوب می شود و حداقل آب مورد نیاز گندم در دوره ی رشد در حدود 300 میلی متر باران می باشد . بنابراین در بسیاری از مناطق دیم ایران زمین را یک یا دو سال آیش می گذارند تا در طی سال های آیش با رعایت اصول فنی ، مقداری آب (در حدود 10 تا 20 %میزان بارندگی ) در خاک ذخیره گردد و گندم از ذخایر آبی سال و یا سال های قبل و نزولات سال بهره مند گردد .
مثال هایی در تناوب گندم :
الف) زراعت آبی : 1- چغندر قند (سیب زمینی ،خربزه ،هندوانه ،توتون ) ، گندم ،آیش 2- پنبه ،گندم بهاره ،آیش
3 - پنبه ،خربزه (هندوانه ،طالبی ،گرمک )،گندم 4- ذرت ،گندم ،شبدر
ب)زراعت دیم : 1- گندم ،آیش 2- گندم ،آیش ،آیش 3- گندم ،نخود سیاه (یونجه ی یکساله )،آیش
"جلسه ی هفتم 9/9/85 "
جو "Hordeum vulgar " " Barley" :
جو از قدیمی ترین گیاهانی است که در ایران مورد کشت و کار بوده است . به نظر می رسد که جو در منطقه ای شامل کوه های زاگرس در ایران به طرف آناتولی فلسطین و آفریقا منشا یافته باشد . اهمیت جو در ایران به خاطر نقش آن در تغذیه دام می باشد .
مشخصات گیاه شناسی جو :
جو مانند گندم از خانواده ی گندمیان ،یکساله ، علفی و دارای آرایشی به شکل سنبل می باشد . بر روی محور سنبل و در محل گره ها 3 سنبله وجود دارد و بر روی هر بند 3 گل و در هر دو طرف سنبل 6 گل وجود دارد . در برخی از انواع جو هر 6 گل تبدیل به دانه می شود و تشکیل سنبله های 6 ردیفه می دهد و در برخی دیگر فقط گل میانی هر بند تبدیل به دانه می شود و تشکیل سنبله هایی با دو ردیف جو بر روی محور سنبل می نماید . دسته اول را جوهای شش ردیفه و دسته دوم را جوهای دو ردیفه گویند .
پوشینه های جو شامل لما و پالئا می باشد که در دو سمت دانه ، به دانه جو چسبیده و در طول خرمن کوبی از دانه جدا نمی گردند .
در داخل انواع مختلف جو ارقامی وجود دارد که پوشینه های آن مانند گندم به هنگام خرمنکوبی از دانه جدا می گردد ؛ به این دسته از جوها ، جو لخت اطلاق می شود . در داخل هر گل جو مانند گندم 3 پرچم و کلاله پر مانند وجود دارد .
موارد اختلاف بوته سبز جو با گندم :
1- رنگ برگ های جو معمولا سبز روشن و رنگ برگ های گندم سبز تیره است .
2- انتهای برگ های گندم تیز و کشیده ولی در جو دایره ای و کند است .
3- عرض پهنک برگ ها در جو معمولا بیشتر از گندم و طول برگ های جو کمتر از گندم است .
4- گوشوارک ها در جو بلندتر از گندم است به طوریکه از دو سمت ساقه جو مانند صلیب روی هم قرار دارند زبانک نیز در جو کمی بلندتر از گندم است .
5- ریشک ها در جو معمولا بلندتر از گندم است و در یک امتداد و تقریبا بر روی هم قرار دارند در صورتیکه ریشک های گندم نسبت به محور سنبل با زاویه ی حاده قرارداشته و متفرق می باشد .
6- در محل اتصال پهنک برگ به غلاف در جو کرک و مو مشاهده نمی شود لیکن در گندم تعدادی کرک دیده می شود .
سازگاری جو :
جو گیاهی است سرما دوست و روز بلند اما اکثر ارقام جو موجود نسبت به طول روز بی تفاوت می باشند . سرعت رشد جو در دمای پایین بیشتر از گندم است به علاوه دمای بالا سبب تسریع زیادی در رسیدگی جو می شود به همین جهت جو معمولا زود رس تر از گندم است . حرارت پایه رشد جو صفر درجه ،حرارت مناسب برای رشد 25- 15 درجه و حداکثر حرارت آن 31 درجه است .
بهترین رشد جو هنگامی اتفاق می افتد که میانگین دمای شبانه روزی هوا 25 – 15 درجه باشد . وقوع حرارت های بیش از 32 درجه سانتیگراد به خصوص هنگامی که با تنش رطوبتی همراه باشد برای رشد جو بسیار نامطلوب است و محصول را به سرعت به سمت رسیدگی سوق می دهد . به طور کلی در اکثر نواحی که گندم تولید می شود (به استثنای نواحی پر باران ساحل دریای خزر ) می توان به کشت و تولید جو پرداخت .
جو از سایر غلات به شوری مقاوم تر است . مقاومت جو به خشکی به خصوص انواع دو ردیفه بیش از گندم است ولی تحمل جو نسبت به سرما کمتر از گندم و چاودار است . حساسیت جو به بافت خاک زیاد نیست و در ایران به عنوان گیاه اراضی نامساعد و شرایط سخت شناخته شده است .
نکته : جو گیاهی مناسبی برای شرایط پر باران ،خاک های اسیدی (حساسیت بیش از سایر غلات دارند ) ،فراوانی حاصلخیزی خاک به خصوص زیادی ازت خاک نیست زیرا در شرایط آب و هوایی مرطوب به شدت دچار بیماری می گردد و در اثر فراوانی ازت دچار خوابیدگی ساقه می شود .
طبقه بندی جو بر اساس تعداد دانه :
جنس "Hordeum " دارای گونه های متعددی است که به برخی گونه های آن که دارای تعداد ردیف های دانه متفاوت می باشد اشاره می شود :
الف ) جو شش ردیفه "H. vulgare six row barley" :
این گونه مهمترین جو شش ردیفه است که در حال حاضر در اکثر نقاط جهان کشت می شود . در این نوع جو ،هر سه گل بارور شده و به دانه تبدیل می شود بنابراین در هر سمت 3 ردیف دانه و در هر دو سمت 6 ردیف دانه مشاهده می شود . جو شش ردیفه دارای پروتئین بیشتر و نشاسته ی کمتری نسبت به انواع جو دو ردیفه می باشد . از این رو برای مصارف انسان و حیوان نسبت به جوهای دو ردیفه برتر می باشد .
ب) جو دو ردیفه منظم " Regular two row barley" :
مهمترین جو دو ردیفه منظم گونه "H. distichon" می باشد . در این نوع جو ،گل های طرفین هر بند نازا هستند و عقیم می مانند و فقط گل میانی بارور شده و تولید دانه می کند در نتیجه در هر سمت سنبل یک ردیف دانه و در دو سمت آن دو ردیف دانه به صورت آشکار دیده می شود . به طور معمول میزان نشاسته ی این نوع، از جو 6 ردیفه بیشتر و پروتئین آن کمتر است . از این رو برای صنایع مالت سازی مصرف بیشتری دارد .
ج) جو دو ردیفه نامنظم "Irregular two row barley " :
این نوع جو با نام علمی "H.irregulare" است . در این نوع مانند جو دو ردیفه منظم فقط گل های میانی بارور می شود ؛ لیکن برخی از گل های کناری به محورهایی تبدیل می شود که به طور نامنظم در روی سنبل دیده می شوند . بقیه ی گل های کناری یا بارور شده یا نازا باقی می مانند و یا فاقد جنسیت می باشند در نتیجه حالتی به سنبل داده می شود که اشتباها برخی به آن جو چهار ردیفه اطلاق می کنند . مبدا این جو را کشور حبشه می دانند . سطح زیر کشت این جو بسیار کم است .
ارقام جو "Cultivars of Barley" :
ارقام جو را همانند گندم به انواع پاییزه ،بهاره و دو فصله تقسیم می کنند بعضی از ارقام مورد کشت در ایران به شرح زیر می باشد .
زرجو : از انواع شش ردیفه بوده و از میان توده های بومی همدان انتخاب شده است . زرجو نسبتا دیر رس است و جهت کشت پاییزه آبی در فلات مرکزی و استان های تهران ،مرکزی و خراسان توصیه شده است . طول بوته زرجو متوسط تا بلند ،سنبله ریشک دار و دانه و پوشش ها سفید می باشد زرجو در برابر سفیدک نیمه حساس در مقابل زنگ و خوابیدگی بوته حساس و مقاوم به ریزش دانه است . عملکرد زرجو در شرایط مساعد و مناسب به 5 تن در هکتار می رسد .
گرگان 4 : منشا آن رقم سوئدی به نام هیرتا است و از انواع دو ردیفه می باشد . گرگان 4 رقمی بهاره و زود رس است که برای کشت آبی و دیم در مناطقی مشابه گرگان می باشد . طول بوته گرگان 4 کوتاه و رنگ دانه و پوشش ها سفید می باشد . (لما و پالئا) . این رقم به خوابیدگی و زنگ ها مقاوم، به ریزش دانه نیمه مقاوم، به سفیدک ها و‌هلمینتو سپوریوم حساس می باشد . عملکرد گرگان 4 در شرایط مساعد و کشت آبی به 6 تن در هکتار می رسد .
کارون : رقمی است که از بین ژنوتیپ های خارجی "Strain ZO5" انتخاب گردیده است . کارون از تیپ دو فصله و نسبتا زودرس بوده و جهت کشت آبی در شرایط اقلیمی فارس و خوزستان توصیه گردیده است . طول بوته کارون کوتاه ،ریشک دار و رنگ دانه و پوشش دانه زرد است . کارون به امراض و خوابیدگی مقاوم ،به ریزش نیمه مقاوم و به سرما حساس می باشد . عملکرد رقم کارون تحت شرایط مساعدی از کشت آبی به 5/6 تن در هکتار می رسد .
گوهر جو : از انواع 6 ردیفه بوده و از میان توده های تربت جام انتخاب شده است . گوهر جو دو فصله بوده و نسبتا دیر رس و جهت کشت به عنوان پاییزه – آبی در نواحی توصیه شده برای زرجو مناسب می باشد . طول بوته گوهر جو متوسط تا بلند ،سنبله ریشک دار و دانه و پوشش ها سفید می باشد . گوهرجو در مقابل سفیدک مقاوم ،در مقابل زنگ حساس ،در مقابل خوابیدگی نیمه مقاوم و به ریزش دانه مقاوم می باشد . عملکرد گوهر جو در شرایط مساعد به 5 تن در هکتار می رسد .
والفجر : از ارقام 6 ردیفه با منشا مصر می باشد . این رقم از تیپ دو فصله و کمی دیررس است . والفجر جهت کشت پاییزه و بهاره در مناطق سرد مانند کرج و آذربایجان توصیه شده است . والفجر به سرما مقاوم ، به زنگ ها نیمه مقاوم و به هلمنتوسپوریوم و سفیدک ها نیمه حساس می باشد . عملکرد والفجر در شرایط مساعد و کشت آبی به 6 تن در هکتار می رسد .
برای کشت دیم غالبا از توده های بومی دو ردیفه استفاده به عمل می آید زیرا جو دو ردیفه به خشکی مقاومتر از جو 6 ردیفه است
*توجه *توجه برای مشاهده مطلب و یا دانلود فایل مورد نظر خود به پایین همین پست مراجعه گردد
| مبحث گیاهان دارویی – بخش اول |
سابقه گیاهان دارویی :
1- قدیم الایام : در این دوره انسان دریافته بود در زمان بیماری ها و ناراحتی های جسمی ، جهت درمان آن ها به دنبال گیاهان مخصوصی برود . در همین زمان انواع مختلفی از گیاهان به شکل سمی ، خوراکی و دارویی کشف شد که بعضی از آن ها عبارتند از : چای ، قهوه ، کاکائو و ... .
2- سده ی اخیر : در این دوره با توجه به اینکه کشورها رو به صنعتی شدن می رفتند ، داروهای شیمیایی تولید شدند . در این زمان بود که مراکز دارویی و داروخانه های بزرگ جهان بوجود آمدند و طب سنتی و گیاهان دارویی ارزش خود را بتدریج از دست داده و به شکل مرکز فروش ادویه در آمدند . اولین ماده شیمیایی که توسط انسان ساخته شد در سال 1854 . م. به نام اسید استیک بود .
3- دهه های اخیر : با توجه به اینکه داروهای شیمیایی عوارض زیادی داشتند ، انسان کم کم دوباره به طرف گیاهان دارویی رفته و از آن ها استفاده کرد .
25 درصد داروهای مدرن کنونی از گیاهان دارویی ساخته شده اند . در سال 2000 حدود 60 میلیارد دلار ، درآمد کشورها از فروش گیاهان دارویی بوده است . در ایران آمار این گونه بیان نمود که در سال76 در آمد حاصل از گیاهان دارویی 7 میلیارد ریال بوده که در سال 1380 این رقم به 37 میلیارد ریال رسیده است .
در کتاب های قدیمی در رابطه با ارزش گیاهان دارویی به خط میخی مطالبی نوشته شده است . در بین کشورها و اقوام ، مصریان ، رتبه اول را در استفاده از گیاهان دارویی داشتند . مصریان قدیم از قرن 16 قبل از میلاد ، آثار و نوشته هایی دارند که در رابطه با مزایای گیاهان دارویی ، مطالبی در آن قید شده است . در کتاب تورات ، به بعضی از محاسن و فواید گیاهان دارویی اشاره شده است . در کتاب «کاراکارا » در هند در مورد حدود 500 گونه گیاه دارویی ، مطالبی جمع آوری گردیده است . از پایه گذاران طب دارویی ، بقراط و ارسطو را می توان نام برد و پس از آن اطبای ایرانی مثل زکریای رازی و ابوعلی سینا ، نقش موثری در پیشرفت علم گیاهان دارویی داشته اند . در قرن 19 . م . انسان به این نکته پی برد که مواد موثره را از گیاهان خارج کند که ساده ترین شکل آن گلابگیری است . در کل سطح زمین حدود 600 هزار گونه گیاهان دارویی وجود دارد که حدود 7500 تا ده هزار گونه از این گیاهان مربوط به فلور ایران است . تفاوت داروهای شیمیایی با داروهای گیاهی :
1- داروهای شیمیایی دارای عوارض هستند ؛ بسته به اینکه دارو از چه حساسیتی برخوردار است ، دارای اثرات جانبی مختلفی است . یک سری داروهای شیمیایی در کشورهای غربی تحت عنوان میدها و تالیدها ساخته شدند که مدتی در این کشورها استفاده می شد . پس از چندین سال اثرات جانبی این داروها که مهمترین آن به دنیا آمدن نوزادان ناقص و معلول بود باعث شد که شرکت های سازنده تا هم اکنون نیز به قربانیان این داروها غرامت پرداخت کنند . پس از اینکه عوارض داروهای شیمیایی مشخص شد مصرف آن ها نیز رو به کاهش گذاشت.
2- بعضی از بیماری ها مثل سرطان و ایدز وجود دارد که داروهای شیمیایی برای آن کشف نشده و یا اثرات داروهای کشف شده کم می باشند ولی در چند سال گذشته داروهایی با پایه ی گیاهی ساخته شده که اثر قابل توجهی بر درمان این نوع بیماری ها دارد .
3- گیاهان دارویی بدلیل اینکه ترکیبات مختلف دارویی را در خود دارند می توانند کاربردهای مختلفی داشته باشند .
البته با تمام تحقیقات به عمل آمده ، هنوز قابلیت حدود 90% گیاهان دارویی مشخص نیست .
وضعیت گیاهان دارویی ایران :
از 13 اقلیم متفاوت جهان ، 11 اقلیم در ایران موجود است و این باعث شده که پتانسیل تولید گیاهان دارویی در ایران بسیار بالا باشد .
تعریف گیاهان دارویی :
بر اساس تعاریف موجود هر نوع گیاهی که دارای ترکیباتی ( مواد تشکیل دهنده فعال و موثر) که بعد از یک سری عملیات مثل فشردن ، استخراج ، تقطیر و ... بر روی گیاه بدست آمد و دارای اثرات درمانی و یا به عنوان جزئی از یک فرآورده ی دارویی باشد را گیاه دارویی می گویند .
محصولات فرعی : عبارتست از : ریشه ، ساقه ، برگ ، گل ، میوه ، دانه ، گال ، پوسته و شیرابه که خاصیت دارویی ، صنعتی و غذایی دارند .
مراحل کشت گیاهان دارویی : کشت گیاهان دارویی طی دو مرحله انجام می گیرد :
الف ) مرحله ی تحقیقاتی : در این مرحله هیچ شناختی از نیازهای اکولوژیکی گیاه در اختیار نیست ، لذا گیاه را به روش های مختلفی از طرق جنسی و غیر جنسی به کرت های آزمایشی انتقال می دهند و تمامی فاکتور ها را حتی الامکان در اختیار گیاه قرار می دهند ( مثل نوع خاک ، عمق کاشت ، فاصله آبیاری ، فاصله هر پایه ، شیب زمین و حاصلخیزی خاک ) . در این روش تمامی فاکتورهایی که اثر آن بر روی نحوه رشد و تکثیر گیاهان لازم است را یک جا تاثیر نمی دهند بلکه کار ها را اولویت بندی می کنند . ابتدا مواردی که مهمترند در اولویت قرار می دهند ؛ برای مثال اگر گیاهی در زادگاه طبیعی خود در جایی واقع شده که منطقه سردسیر است ، اولویت اول را بر روی اثر سرما بر بذر گیاه قرار می دهند . پس از انجام کارهای تحقیقاتی ، بهترین روش کاشت با بالاترین بازدهی (کمی و کیفی) بدست می آید . وقتی به این اطلاعات پایه می رسیم ، اصطلاحا گفته می شود که گیاه مورد نظر حدودا اهلی شده است . در این زمان است که به بخش اجرا توصیه می شود که گیاه مورد نظر را به چه طریق کشت نمایند .
دلایل محدود بودن استفاده گیاهان دارویی به شکل بسته بندی :
1- فاصله محل تولید گیاه دارویی ( به شکل وحشی یا اهلی ) هر چقدر طولانی تر باشد دسترسی به آن گیاه دارویی مشکل تر است .
2- امکان پرورش گیاهان دارویی در هر ناحیه ای امکان پذیر نیست .
3- اعضاء خشک شده گیاهان دارویی حتی اگر دور از نور و رطوبت و در ظرف های در بسته نگهداری شوند بعد از مدتی ، خاصیت دارویی خود را از دست می دهند .
4- در پرورش گیاهان دارویی و اهلی کردن این گیاهان هر چقدر دقت لازم در برآورده کردن نیازهای اولیه گیاه به عمل آید میزان ماده مؤثره بدست آمده از لحاظ کیفی و کمی نسبت به شرایط طبیعی گیاه ( وحشی ) کمتر است .
میوه : مجموعه بذر یک گیاه را میوه می گویند .
مصرف گیاهانی که به عنوان ماده دارویی می شناسیم به اندازه کم ،دارویی - به میزان متوسط ،غذایی و به میزان زیاد از حد، سمی خواهد بود .
در رابطه با استفاده از محصولات فرعی باید به 5 اصل توجه کنیم :
1- استفاده مستمر باشد .
2- بهره برداری ثابت باشد
3- حفظ ، احیا و توسعه عرصه های مرتعی که به دو شکل است : الف ) از نظر فیزیولوژیکی تاثیر سوئی بر روی گیاهان محل نداشته باشد
ب) بهره برداری از نظر اقتصادی – اجتماعی و حقوقی به حفاظت مناطق یا مراتع کمک کند .
4- بهره برداری در غالب طرح باشد .
مجاز : در این دسته گیاهان دارویی قرار می گیرند که محدودیتی جهت برداشت آن ها وجود ندارد.
مجاز مشروط : در این قسمت گیاهانی قرار می گیرند که بهره برداری از آن ها باید در غالب طرح باشد . طرح برداشت محصولات فرعی به این صورت تنظیم می شود که کارشناس مربوطه وارد آن سطح یا مرتع می شود و مطالعه کاملی در رابطه با مقدار تولید ، وضعیت پایه ها ، وضعیت آب و هوای منطقه ، ضعیف یا قوی بودن گیاهی که در محل وجود دارد و ... انجام می دهد . سپس محدوده ای جهت بهره برداری از آن محصول زیر نظر کارشناس مربوطه انجام می گیرد . یکی از این گیاهان گیاه باریجه است و همینطور گیاه گون .
غیر مجاز : آن دسته از گیاهان دارویی اند که بدلیل از بین بردن گیاه ، استفاده از آن ها ممنوع است .
5- اصل هزینه و درآمد : یعنی از گیاه دارویی چه موقع استفاده کنیم تا حداکثر درآمد را داشته باشیم .
تقسیم بندی Fao روی محصولات فرعی :
1- گیاهان دارویی 2- گیاهان صنعتی 3- گیاهان خوراکی 4- گیاهان زینتی
مشکلات و موانع کشت و اهلی کردن گیاهان دارویی :
1- در بعضی از گیاهان دارویی چندین سال طول می کشد تا ماده مؤثره دارویی تولید شود . برای رفع این مشکل معمولا مزرعه را به قطعات متفاوتی تقسیم می کنند و گیاهان مختلف دارویی را کشت می کنند . باید گیاهانی کاشته شود که با منطقه سازگار باشد .
2- تغییرات مواد مؤثره به صورت کمی و کیفی
3- عدم شناسایی آفات و امراض گیاهان دارویی
4- عدم وجود بیمه که به دو شکل است : الف ) محصولات دارویی را بیمه نمی کنند ب) برای خرید محصولات شیمیایی بیمه هزینه را می پردازد ولی گیاه دارویی آزاد است .
رعایت نکات فنی در بهره برداری از گیاهان دارویی و اثرات آن در عصاره گیری و استخراج مواد مؤثره :
هر کدام از قسمت های گیاه که به عنوان دارویی معرفی شده اند ، برداشت و عصاره گیری آن در یک زمان مشخص انجام می گیرد . برای مثال زیره کوهی که بذر آن خاصیت دارویی دارد زمان برداشت آن موقعی است که بذر به طور کامل رسیده باشد .
پارامترهای مؤثر در مواد مؤثره :
1- برداشت و جمع آوری گیاه دارویی الف) زمان برداشت ب) اندام مناسب
در رابطه با زمان برداشت باید به مرحله زندگی گیاه دقت شود ( اوایل دوره رویشی است یا اواسط دوره رویشی یا مرحله زایشی است ) در بحث زمان، اقلیم منطقه هم مهم است .
2- حذف برخی از اندام های زائد
3- خشک کردن تمام اجزاء گیاه به جز ریشه در سایه .
4- آسیا کردن : یعنی جدا کردن ناخالصی ها با الک کردن .
5- شرایط مناسب انبارداری
1- گل : زمان برداشت گیاهان دارویی که گلشان خاصیت دارویی داد باید گل ها حتما آمیزش را انجام داده باشند . معمولا قبل از شکفته شدن کامل گل گیاه برداشت نشود . هوای محیط کاملا خشک و سرد باشد و شرایط انبارداری دقیق باشد .
2- برگ : برگ قسمت فتوسنتزی و تنفسی گیاه است . زمان برداشت باید برگ ها جوان ، شاداب ، سالم و عاری از هر گونه آفت و بیماری باشد . از انبار کردن و فشرده کردن برگ ها در یک محیط کوچک باید پرهیز شود .
برگ هایی که دارای اسانس هستند باید طوری نگهداری شوند که از تابیدن مستقیم نور خورشید به آن جلوگیری شود . زمان جمع آوری برگ هایی که دارای اسانس هستند بعد از ظاهر شدن گل تا رسیده شدن کامل میوه می باشد . اگر گیاه علفی ، یکساله و دارای اسانس باشد معمولا زمان جمع آوری آن کمی پس از ظاهر شدن گل می باشد . از لحاظ وضعیت زمانی ، صبح ساعت 7 تا حداکثر 10 باید برگ ها جمع آوری شوند و محیط عاری از رطوبت و شبنم باشد . اگر برگ بدون اسانس باشد و دارای پهنک بزرگ باشد کمی بعد از ظاهر شدن گل ها جمع آوری صورت می گیرد .
3- سرشاخه ی گلدار : برخی از گیاهان دارویی هستند (اکثر گیاهان علفی ) که مجموعه برگ و گل آن خاصیت دارویی دارد در این حالت برای جمع آوری : الف) حتما باید گل ها و غنچه های زیادی بر روی سرشاخه بوجود آمده باشند . ب) جهت جمع آوری سرشاخه ها حتما باید از قیچی استفاده شود تا جای زخم به حداقل برسد . ج) سرشاخه های جوان و تازه را جهت جمع آوری انتخاب می کنیم .
4- جوانه : اگر گیاهی دارای جوانه دارویی بود زمانی جوانه جمع آوری می شود که شیرابه درون آوندها جریان پیدا کرده باشد ( گیاه بیدار شده باشد )
5- ریشه : ریشه در طبیعت به شکل ساده ، منشعب ، مخروطی ، استوانه ای و ... دیده می شود که کار آن جذب آب و املاح و مواد غذایی و استقرار و استحکام گیاه در محل خود است . زمان جمع آوری ریشه دارویی در گیاهان یکساله شهریور تا اسفند ماه و در گیاهان دو و چندساله از زمان خزان برگ تا آخر زمستان می باشد . ( گیاه در هنگام خزان تمام مواد غذایی را در ریشه نگهداری می کند )
ریشه جمع آوری شده باید بدون آفت باشد . همچنین از ریشه های سخت شده ، تیره رنگ ( ریشه پوک و تو خالی ) و فاسد شده نباید استفاده کرد.
6- پوست : زمان جمع آوری پوست های دارویی گیاهان موقعی است که در آوندها جریان شیرابه وجود داشته باشد . اگر بخواهیم پوست ریشه را جمع آوری کنیم باید نمونه هایی را انتخاب کنیم که رشد و نمو کافی را انجام داده باشد .
7- بذر : زمان جمع آوری بذرهای دارویی وقتی است که بذر بطور کامل رسیده باشد که با توجه به نوع گیاه در فصل تابستان و پاییز این عمل انجام می شود .
8- میوه : گیاهان دارویی که میوه آن ها شفت و دارای خاصیت دارویی است به شکل تازه جمع آوری می شوند . ولی میوه هایی که به شکل سته هستند قبل از خارج شدن بذر از میوه جمع آوری می شوند .
9- گیاه کامل : بعضی گیاهان دارویی هستند که تمام قسمت های آن دارویی است زمان جمع آوری آن ها کمی قبل از ظاهر شدن گل یا با مقدار کمی گل می باشد . در جمع آوری گیاهانی که به شکل وحشی در مراتع پراکنده اند باید به این نکات توجه شود :
الف ) حتما تعدادی پایه جهت حفظ نسل گیاه در سال های آینده باقی بماند .
ب) جمع آوری بصورت متوالی (هر سال ) نباشد .
ج) از جمع آوری قسمت هایی از یک گیاه که خاصیت دارویی ندارد باید خودداری شود .
د) در چیدن قسمت هایی از گیاهان دارویی که سرشاخه های گلدارشان خاصیت دارویی دارد حتما باید از قیچی استفاده نمود .
خشک کردن گیاهان دارویی :
1- روش مصنوعی : الف ) با استفاده از تسمه نقاله ب) تسمه های دوار ج) سیلوهای منطبق د) صفحات نوسانی
این روش ها روش هایی هستند که با گرمای مصنوعی ایجاد شده نمونه گیاهی خشک می شود . حسن این روش نسبت به روش طبیعی ، صرفه جویی در وقت است .
2- روش طبیعی : الف ) سالن های بزرگ با دیواره های عمودی ب) سالن ها ی بزرگ فاقد دیواره
در این روش ، تمام قسمت های گیاه به غیر از ریشه باید در سایه خشک شود . ریشه را می توان بعد از بیرون آوردن از زمین به قطعات کوچکتری تقسیم کرده و در زیر نور خورشید خشک نمود . اگر گیاه دارویی کاملا دارویی است بهتر است به حالت آویخته و در سایه خشک شود . در خشک کردن در انبارها و سالن های بزرگ باید به نوع نمونه گیاهی توجه ویژه ای داشته باشیم .
ویژگی های انبارهای نامحدود شامل : ا- وسعت زیاد 2- سقف های بلند 3- بین دو دیواره میخ های محکمی وجود دارد و در روی این میخ ها از توری هایی جهت خشک کردن نمونه گیاهان دارویی به خصوص گیاهانی که بطور کامل دارویی هستند استفاده می شود . این انبارهای بزرگ پنجره هایی دارد که موجب تهویه هوا می شود .
انبارهای بزرگ فاقد دیوار در واقع یک چادر بزرگ می باشد . محاسن این انبارها عبارتند از : هزینه کم ، ظرفیت بیشتر و قابلیت تاسیس در هر مکان .
در این انبارها وسایلی از این قبیل موجود است : - باسکول (قپان ) – کیسه های توری جهت بسته بندی – چرخ های دستی کوچک جهت حمل و نقل – سیم های فلزی – سوزن های درشت و ریز – دفترچه یادداشت – رطوبت سنج – دما سنج – جعبه های مقوایی و فلزی ( برای گل و گلبرگ ) .
طبق تحقیقات به عمل آمده از هر 7 کیلوگرم ریشه تازه ، 2 کیلوگرم ریشه خشک بدست می آید . از هر 7 کیلوگرم غده تازه کمی بیش از 2 کیلوگرم غده خشک بدست می آید .
از هر 10 کیلوگرم جوانه تازه معادل 5/3 کیلوگرم جوانه خشک شده بدست می آید .
از هر 10 کیلوگرم ریشه تازه معادل 3 کیلوگرم ریشه خشک شده بدست می آید .
از هر 10 کیلوگرم برگ تازه معادل 2/2 کیلوگرم برگ خشک شده بدست می آید .
از هر 10 کیلوگرم گل تازه معادل 2 کیلوگرم گل خشک شده بدست می آید .
از هر 10 کیلوگرم گلبرگ تازه معادل 8/0 کیلوگرم گلبرگ خشک شده بدست می آید .
اعداد و ارقام فوق نشان می دهد که هر چه قدر اندام جمع آوری شده ، اندام ظریف و حساسی باشد . اولا مقدار آب آن بیشتر است و ثانیا درصد مواد مؤثره کمتری دارد . بر عکس هرچه قدر اندام ظریف تر و حساس تر باشد استخراج مواد مؤثره و دارویی آن آسانتر است و دسترسی به مواد مؤثره خالص امکان پذیر می باشد .
بعضی از گیاهان دارویی در شرایط خاص زندگی می کنند . شناخت سازگاری این گیاهان نسبت به محیط اطرافشان می تواند کمک مؤثری جهت کشت و اهلی کردن آن ها باشد . این شرایط باید طوری مهیا شود که دقیقا طبق شرایط رویشگاه اصلی گیاه اجرا شود . بطور کلی گیاهان دارویی بر اساس ساختار رویشگاهی به گروه های زیر تقسیم بندی می شوند :
1- درختان دارویی : مانند زبان گنجشک و انواع درختان میوه
2- گیاهان دارویی جنگلی مثل نارون
3- گیاهان دارویی که فقط کنار رودخانه ها زیست می کنند مثل گز و نی ، انواع پونه ها و نعناع
4- گیاهان دارویی حاشیه مزارع مثل شیرین بیان ، تمشک و زرشک
5- گیاهان دارویی کوهستانی مثل آویشن
6- گیاهان دارویی که فقط در آب زندگی می کنند مثل نیلوفر آبی .
شرایط انتقال گیاهان دارویی از مزرعه به انبار :
1- گیاهان دارویی جمع آوری شده با چرخ های دستی و در صورت نبود آن ها توسط کیسه های پلاستیکی با حجم کافی به انبار انتقال داده می شوند .
2- از فشردن و انباشته شدن گیاه خودداری شود .
3- اگر اندام مشابهی از گیاهان دارویی جمع آوری شده باید از مخلوط شدن آنها جلوگیری نمود .
4- از مخلوط شدن گیاهان سمی (گونه های گیاهی خطرناک ) با گونه های دارویی جلوگیری شود .
دستگاه هایی که به شکل مصنوعی نمونه های جمع آوری شده را خشک می کنند به شرح زیر می باشد :
1- خشک کن سطحی : کاربرد این دستگاه برای تمام گیاهان دارویی و ادویه ای و علوفه ای ، سبزی ها و میوه ها ، قارچ ها و بذرها می باشد . به این شکل که محصول های بدست آمده را در واگن های متحرکی قرار می دهند . در داخل واگن ها هوای گرم وجود دارد که در زمان مشخصی نمونه را خشک می کنند . در این حالت نمونه ساکن است .
2- خشک کن تسمه ای : برای خشک کردن گیاهان دارویی و ادویه ای کاربرد دارد . نمونه گیاهی بر روی یک تسمه پهن ، پخش شده و نمونه با تسمه شروع به حرکت می کند . در مسیر حرکت باد گرمی بر خلاف جهت حرکت تسمه بر روی نمونه ها می وزد که این امر باعث خشک شدن گیاهان می شود .
3- خشک کن دوار : این نوع خشک کن سریع و حرکت آن به شکل دوار است که به شیوه معلق و دائمی عمل خشک کردن را انجام می دهد . این دستگاه بیشتر برای نمونه هایی بکار می رود که برگ های آن گوشتی هستند .
4- خشک کردن سیلویی : برای خشک کردن غلات ، رازیانه ، زیره ، گشنیز و ... به شرط بذرگیری از آن ها بکار می رود . این دستگاه همزمان با خشک کردن محصول و رساندن حداکثر رطوبت نهایی به 80% ، کار می کند . در عین حال عمل بوجاری بذر را نیز انجام می دهد .
نکات لازم در مورد دستگاه های خشک کن ( طبیعی و مصنوعی ) :
1- مقدار ، تعداد و توان دستگاه ها و فضاهای خشک کن هر کشاورز و یا جمع کننده به حجم سالیانه محصول تازه برداشت شده بستگی دارد .
2- حجم سالیانه گیاه تازه بر حسب وسعت سطح کشت ، انبوهی رشد گیاهان قابل جمع آوری و نیز تعداد انواع گیاهان و اندام های گیاهان کشت شده تعیین می گردد .
3- سطح خشک کن گل ها و برگ ها طبق بررسی های انجام شده باید 1/1 سطح زیر کشت گیاه باشد .
4- سطح خشک کن گیاهان و ریشه ها باید 6/1 برابر سطح زیر کشت یا جمع آوری شده باشد .
5- جهت صرفه جویی در فضا ، نمونه هایی که بذر و میوه آن ها دارویی هستند پس از جمع آوری روی هم انباشته و به آرامی خشک می گردد .
نگهداری و انبارداری گیاهان دارویی : یکی از عوامل مهم در شرایط انبارداری کنترل رطوبت است . عامل بعدی درجه حرارت می باشد . شرایط انبار باید به گونه ای باشد که از ورود موجودات زنده به آن جلوگیری شود . انبار باید ضد حریق باشد
*توجه *توجه برای مشاهده مطلب و یا دانلود فایل مورد نظر خود به پایین همین پست مراجعه گردد
بحث در مورد گیاه پالایی
برخی خصوصیات فیزیولوژیکی می‌تواند به عنوان یک نشان‌گر در تحمل آلودگی‌های محیطی استفاده شوند (11). یکی از پاسخ‌های شناخته‌شده گیاهان به تنشهای مختلف محیطی تجمع اسمولیت‌های سازگار مانند آمینواسیدهای پرولین، بتائین، گلایسین و قند الکل‌ها است (27). مقدار پرولین برگ در گیاهان تحت تیمار 1 درصد، 2 درصد، 3 درصد و 4 درصد به ترتیب 09/1، 73/3، 49/2 و 25/4 برابر مقدار پرولین برگ شاهد بود. بنابراین نفتخام موجود در خاک، به عنوان یک تنش محیطی، در افزایش تولید پرولین برگ اقاقیا نقش مؤثری داشته است. از نظر محققین، در بسیاری از گیاهان پرولین آزاد در پاسخ به تأثیر تنشهای زیستی و غیرزیستی انباشته میشود (28). نقش‌های فیزیولوژیکی متعددی برای تجمع پرولین در واکنش به تنش گزارش شده است که مهمترین آنها تاکید بر نقش پرولین به عنوان یک ماده تنظیم‌کننده اسمزی و عامل حفاظت‌کننده آنزیم‌های سیتوپلاسمی و ساختمان غشا میباشد. تجمع پرولین هنگامی رخ می‌دهد که پتانسیل آبی برگ به زیر حد آستانه لازم رسیده باشد. بالای این محدوده تغییرات پرولین اندک است (29). پرولین همچنین می‌تواند به عنوان یک جاروب‌کننده گونه‌های واکنش‌پذیر اکسیژن(Reactive oxygen species) ROS (30) و یک محافظ ملکولی جهت حفظ ساختار پروتئینی باشد (28)
میزان پروتئین کل در گیاهان تحت تیمار 1 درصد، 2 درصد و 3 درصد نفتخام نسبت به شاهد به ترتیب 81/34 درصد، 04/67 درصد و 37/40 درصد افزایش را نشان داد. افزایش غلظت پروتئین در گیاهان تحت تاثیر دی‌اکسیدسولفور موجود در نفتخام نیز گزارش شده است (11) که این افزایش مربوط به سطح پروتئین سازگار است. با توجه به این که یکی از سازوکار‌های گیاهان در سم‌زدایی اکسیدهای نیتروژن در برگ‌ها، سنتز پروتئین و اسیدهای آمینه میباشد، بنابراین افزایش اسیدهای امینه و پروتئین در این مطالعه می‌تواند به دلیل اکسید سولفور و نیتروژن موجود در نفتخام باشد، یعنی افزایش میزان پروتئین در گیاهان تحت تنش را به وجود دی‌اکسیدگوگرد و نیتروژن در آلاینده هیدروکربنی نفتخام نسبت می‌دهند که به منظور سم‌زدایی اکسیدنیتروژن در برگ گیاهان ساخته می‌شوند (11).
از بین عناصر مورد بررسی روی، بیشترین و کادمیم کم‌ترین میزان جذب توسط گیاه و تجمع در برگ را نشان داد. گیاهان تحت تیمار 2 درصد نسبت به شاهد، 28/1 برابر بیشتر، عنصر روی را در برگ‌های خود انباشته کرده است ولی در خصوص کادمیم، در هیچ گیاه تحت تیماری، انباشت صورت نگرفته بود. با توجه به ضروری بودن عنصر روی برای گیاهان و غیرضروری بودن کادمیم به نظر امری طبیعی است (20). از طرفی در جذب کادمیم، عواملی مانند pH، مقدار هوموس خاک، میزان کادمیم محلول خاک و قابل‌دسترس برای گیاه، نیز تعیین‌کننده هستند (20). اختلاف معنی‌داری بین مقدار سرب برگ گیاهان شاهد و گیاهان تحت تیمار 1 درصد مشاهده شد. گیاهان تحت تیمار 1 درصد نسبت به شاهد، 8/20 برابر عنصر سرب را در برگ هایش انباشته نموده بودند. این نتایج با مطالعه فلزات سنگین در اقاقیا که در ترکیه انجام شده است مطابقت دارد (20). در این مطالعه غلظت سرب در تیمار 1 درصد معادل ppm82/3±28/7 یعنی بیش از حد طبیعی اندازه‌گیری گردید. لازم به ذکر است که غلظت کمتر از ppm3 سرب، غلظت طبیعی برای گیاهان گزارش شده است (20). مقادیر 42/62-89/14 میکرو گرم بر گرم (31) و 242-21 میکرو گرم (20) سرب در برگ اقاقیا نیز گزارش شده است. بنابراین اقاقیا قادر است در محیط‌های آلوده، ضمن حفظ بقا و رشد معمولی خود، مقادیر بالای فلزات و سایر سموم را بدون داشتن علائم مرئی مشخص مثل کلروز و نکروز برگی در خود انباشت کند.
نتیجه‌گیری
با توجه به ویژگی‌های درخت زینتی اقاقیا که به طور گسترده در نواحی شهری و روستایی رشد نموده و دارای محدوده جغرافیایی وسیع و توزیع اکولوژیک در کل جهان بوده و نیز کاشت و نگهداری آن آسان و کم‌هزینه است (20)، به نظر می‌رسد که گیاه اقاقیا بتواند در پالایش عناصر سرب و روی در خاک‌های آلوده به غلظت‌های پایین نفتخام موثر واقع شود.
|
مراجع |
|
|
*توجه *توجه برای مشاهده مطلب و یا دانلود فایل مورد نظر خود به پایین همین پست مراجعه گردد
| ارزیابی گیاه پالایی اقاقیا در خاک های آلوده به نفت خام با تاکید بر فلزات سنگین |
چکیده
نفت خام ترکیب پیچیده ای از هزاران ترکیب هیدروکربنی و غیرهیدروکربنی از جمله فلزات سنگین است که می توانند سرطان زا و جهش زا باشند. مشخص شده که گیاه پالایی جهت خروج و کاهش آلاینده های نفتی موثر و کارآمد است ولی انتخاب گیاهان جهت گیاه پالایی مشکل می باشد.اثرات آلودگی نفتی خاک (0 درصد، 1 درصد، 2 درصد، 3 درصد و 4 درصد حجمی/ وزنی) بر مقدار پرولین (روش Bathes)، پروتئین کل (روش برادفورد) و مقادیر سرب، کادمیم و روی (جذب اتمی) موجود در برگ های اقاقیای 90 روزه مورد بررسی قرار گرفت. آنالیز آماری داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS11 و تست دانکن انجام شد. نتایج نشان می دهد که مقدار پرولین و پروتئین به طور معنی داری (p£0.05) همراه با افزایش آلودگی، افزایش یافته است. بیشترین مقدار پرولین در گیاهان تیمار 4 درصد اندازه گیری شد. تجمع پرولین، یک پاسخ فیزیولوژیک عمومی بسیاری از گیاهان در پاسخ به محدوده وسیعی از تنش های زیستی و غیرزیستی است. نتایج نشان داد که روی و سرب در برگ های اقاقیا تجمع زیستی داشته اند. مقدار سرب برگ بطور قابل توجهی در گیاهان تحت تیمار 1 درصد افزایش داشته، بطوری که در تیمار 1 درصد غلظت سرب 20.8 برابر افزایش را نشان می دهد. هیچ اختلاف معنی داری در خصوص مقدار کادمیم بین تیمارها و گیاهان کنترل وجود نداشت.بر اساس نتایج فوق، اقاقیا را می توان به عنوان یک انباشتگر در آلودگی نفتی استفاده نمود و در تحقیقات بعدی آن را برای گیاه پالایی خاک های آلوده به سرب انتخاب نمود.
مقدمه
نفتخام ترکیبی پیچیده از هزاران ترکیب هیدروکربنی (1) و غیرهیدروکربنی از جمله فلزات سنگین (2) است که بر خواص فیزیکی و آبی خاک تأثیر گذاشته (3)، سبب چسبندگی و اتصال ذرات خاک شده و به دنبال سخت و غیرقابل‌نفوذ شدن خاک، زهکشی آب و انتشار اکسیژن را مختل می‌کند (4، 5 و 6). اختلالات خاک به دلیل تهویه ناقص (7) ناشی از جایگزینی هوای خاک با نفت، فعالیت میکروارگانیسم‌های غیرهوازی، اختلال در توازن آب در سیستم خاک-گیاه، سمیت ناشی از سولفیدها و زیادی منگنز آزاد شده در تجزیه هیدروکربن‌ها است. این اختلالات منجر به تغییرات خواص فیزیکی، مورفولوژیکی و شیمی خاک میشود که در نتیجه آن نیترات، فسفر قابل‌دسترس و کلسیم کاهش می‌یابد (3). همچنین نفتخام می‌تواند در بافت گیاه نفوذ کرده و وارد فضاهای درون سلولی شود. غشای سلولی به دلیل نفوذ هیدروکربن‌ها آسیب می‌بیند که منجر به نشت محتویات درون سلول میشود (8). اثرات شیمیایی ناشی از عملکرد نفت و ترکیبات آن مثل فلزات سنگین، هیدروکربن‌های پلی‌سیکلیک آروماتیک توسط محققین مختلف مورد بررسی قرار گرفته است (9 و 10). تغییرات شیمیایی گیاهان در حضور نفتخام شامل ذخیره و تجمع فلزات سنگین، کاهش کلروفیل، پروتئین، کاروتنوئیدها و افزایش آمینواسیدها (11) میباشد.
رشد عظیم صنایع و استفاده از ترکیبات آروماتیک بی‌شمار در رنگ‌ها، مواد قابل انفجار، مواد دارویی و آفت‌کش‌ها در محیط منجر به آلودگی‌های جدی شده است. روش‌های فیزیکی و شیمیایی متعدد برای مقابله با آلودگی‌های نفتی در خاک وجود دارد که بسیاری از آنها به سبب هزینه بالا و اثرات مضر جانبی، کمتر استفاده می‌شوند. در سال‌های اخیر به روش‌های زیستی نظیر گیاه‌پالایی (Phytoremediation) توجه بیشتری شده است. گیاه‌پالایی فن‌آوری جدیدی است که در آن از گیاهان مقاوم برای حذف یا کاهش غلظت آلاینده‌های آلی، معدنی و ترکیبات خطرناک محیط زیست از جمله فلزات سنگین، مواد نفتی و علف‌کش‌ها استفاده میشود (12). امروزه استفاده از گیاهان سبز براساس توانایی فوق‌العاده آنها در انباشت عناصر (گیاهان بسیار انباشتگر Hyperaccumulator) و حذف ترکیبات مضر از محیط و متابولیزه کردن آنها به ملکول‌های متنوع، کاربرد فراوان دارد (13). فلزات سنگین و آلودگی‌های آلی، اهداف اصلی گیاه‌پالایی می‌باشند. اولین بار Adam و Duncan و همکاران (14) نقش گیاهان را در پالایش آلودگی هیدروکربن‌های نفتی به دنبال بررسی تأثیر سوخت دیزلی بر جوانه‌زنی کتان مطرح نمودند. گیاهان به طور غیرمستقیم از طریق تغییر دادن شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک، افزایش تهویه و فراهم کردن اکسیژن جهت تجزیه ترکیبات نفتی در کاهش آلودگی‌های نفتی مؤثر می‌باشند (15). همچنین گیاهان با انباشت ترکیبات فوق در زیست‌توده خود، به‌طور مستقیم نیز خاک را از ترکیبات آلی پاک می‌کنند (16). بیشتر تحقیقات گیاه‌پالایی، به سمت استفاده از لگوم‌ها که تثبیت‌کننده نیتروژن هستند گرایش دارند (15، 17، 18 و 19). در این پژوهش تاثیر غلظت‌های مختلف نفتخام بر مقدار پروتئین و پرولین گیاه اقاقیا که یک گیاه زینتی متعلق به خانواده فاباسه از خانواده‌های گیاهی مقاوم به آلاینده‌های نفتی میباشد (20 و 21) مورد بررسی قرار گرفته است تا امکان استفاده از اقاقیا به عنوان یک گیاه زینتی در پالایش آلودگی‌های مختلف نفتخام به خصوص فلزات سنگین موجود در نفتخام بررسی شود.
مواد و روش‌ها
بذرهای اقاقیا Robinia pseudoacacia L. از پارک کلاله شهر سنجان واقع در استان مرکزی جمع‌آوری شد. نفتخام از پالایشگاه اراک تهیه گردید. خاک مورد آزمایش مخلوط مساوی از خاک مزرعه و پرلیت در نظر گرفته شد. بذرها توسط اتانول 70 درصد به مدت 2 دقیقه و سپس هیپوکلریت‌سدیم 1 درصد به مدت 5 دقیقه ضدعفونی سطحی و سپس 5 بار با آب مقطر شستشو داده شدند (22). اسکاریفیکاسیون (خراش دادن) بذرها با نوک اسکالپل در ناحیه‌ای غیر از ناف انجام شد (23). دانه‌رست‌های دو روزه جوانه‌زده غیرآلوده به طور تصادفی در عمق 2 سانتی‌متری خاک، درون گلدان‌های شاهد و گلدان‌های محتوی خاک آلوده به نفتخام (ابعاد گلدان‌ها: طول 20 سانتی متر و قطر 18 سانتی متر) در غلظت 0 درصد، 1 درصد، 2 درصد، 3 درصد، 4 درصد، 5 درصد، 6 درصد، 7 درصد و 8 درصد (حجمی/وزنی) انتقال یافتند. درون هر گلدان 10 گیاهک اقاقیای دو روزه غیرآلوده کشت شد. پس از پوشاندن روی دانه‌رست‌ها توسط خاک همان گلدان، آبیاری با 250 میلی لیتر محلول هوگلند (24) برای هر گلدان صورت گرفت. گلدان‌ها در شرایط محیط در 25 درجه سانتیگراد حرارت در شب و 28 درجه سانتی گراد در روز و فتوپریود 12ساعت روشنایی/12ساعت تاریکی قرار گرفتند. آبیاری هر هفته با توجه به نیاز گیاه، به میزان 250 میلی لیتر محلول نیمه هوگلند صورت گرفت. طرح آماری مورد استفاده طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار در نظر گرفته شد. بعد از گذشت سه ماه و برداشت گیاه، اندازه‌گیری پرولین، پروتئین و فلزات سنگین سرب، روی و کادمیم در بافت برگ صورت گرفت. کلیه آزمون‌ها و تیمارها در سه تکرار انجام شد. جهت آنالیز داده‌ها از نرم‌افزار 11SPSS و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن و برای رسم نمودارها از نرم‌افزار Excel استفاده گردید.
اندازه‌گیری پرولین به روش Bathes: 01/0 تا 1/0 گرم از برگ خشک پودر شده را با 10 میلی لیتر اسید سولفوریک 3 درصد در لوله آزمایش‌های مخصوص هر تیمار مخلوط کرده و درب لوله آزمایش‌ها را با فویل بسته و به مدت یک ساعت در تاریکی و در دمای محیط قرار داده شدند. سپس 2 میلی لیتر از عصاره به دست آمده را همراه با 2 میلی لیتر معرف نین‌هیدرین و 2 میلی لیتر اسید استیک‌گلاسیال در لوله آزمایش ریخته و به مدت 1 ساعت در حمام آب‌گرم با درجه حرارت 100 درجه سانتی گراد قرار گرفت. پس از خارج کردن از حمام و سرد شدن لوله‌ها، 4 میلی لیتر تولوئن به آن اضافه کرده و 20 ثانیه خوب تکان داده تا کاملا مخلوط شود. در لوله آزمایش دو فاز تشکیل میشود فاز آلی صورتی رنگ در بالا و فاز آبی بی‌رنگ و شفاف که در قسمت پایین قرار دارد. فاز آلی جهت رنگ‌سنجی در دستگاه اسپکتروفتومتر UV-160A SHIMADZ و طول موج 520 نانومتر استفاده شد (25). برای رسم منحنی استاندارد از پرولین خالص با غلظت های 0، 50، 100، 200 و 250 میکرومولار استفاده و تمام مراحل کار روی آن انجام گردید. سپس منحنی استاندارد پرولین رسم و مقدار پرولین محلول با کمک این نمودار و بر اساس فرمول زیر در یک گرم بافت گیاهی بدست آمد.
X = [(A.B)/C]/(D/5)
در فرمول بالا، X مقدار پرولین بافت بر حسب میکروگرم در گرم بافت خشک، A مقدار پرولین به دست آمده از نمودار استاندارد بر حسب میکروگرم بر میلی‌لیتر، B مقدار تولوئن استفاده شده بر حسب میلی‌لیتر، C عدد ملکولی پرولین و D مقدار نمونه گیاهی توزین شده بر حسب گرم است.
اندازه گیری پروتئین به روش برادفورد: به 100 میلی لیتر بافر تریس 5/0 مولار با pH معادل 8/6، 2 گرم SDS افزوده و حل گردید. 200 میکرولیتر از بافر استخراج به نمونه‌های تازه برگ‌های اقاقیا افزوده و توسط میله شیشه‌ای استریل له و خوب مخلوط گردید. تمامی این مراحل در دمای 4 درجه سانتی گراد انجام شد. سپس محلول‌ها به مدت 20 دقیقه با دور rpm13000 سانتریفوژ شدند. به 5 میلی لیتر محلول برادفورد، 100 میکرولیتر عصاره فوق اضافه و پس از 30 دقیقه در شرایط آزمایشگاه، جذب عصاره فوق در طول موج 595 نانومتر اندازه‌گیری و با استفاده از منحنی استاندارد مقدار پروتئین بر حسب میلی گرم بر گرم بافت تر برگ محاسبه گردید. با حل نمودن 1 میلی‌گرم پودر BSA درون 5 میلی لیتر آب مقطر دو بار تقطیر، محلول استاندارد پروتئین تهیه شد. 5 میلی لیتر محلول برادفورد و حجم‌های تعیین‌شده‌ای از 20 تا 200 میکرولیتر از محلول BSA استاندارد به ترتیب درون لوله‌های آزمایش ریخته و با آب مقطر به حجم 500 میکرولیتر رسانده شدند. پس از آن جذب هر محلول رنگی استاندارد در طول موج 595 نانومتر توسط دستگاه اسپکتروفوتومتر مدل UV-160A SHIMADZ خوانده شد و منحنی استاندارد رسم گردید (26).
اندازه‌گیری عناصر سنگین (روی، سرب، کادمیم): 2/0گرم از ماده خشک گیاهی (برگ) توزین و به هر کدام 4 میلی لیتر اسیدنیتریک 65 درصد اضافه شده و به مدت 24 ساعت در دمای اتاق قرار داده شدند، سپس به مدت 6-5 ساعت در آون90 درجه سانتی گراد قرار گرفته تا NO2 تبخیر شود. بعد از خنک شدن، نمونه‌ها با کاغذ صافی، صاف شده و با آب مقطر به حجم 10 میلی لیتر رسانده شدند. محلول‌های استاندارد 44/261 گرم بر مول نیترات‌روی (N2O6Zn. 4H2O)، 47/308 گرم بر مول نیترات‌کادمیم (Cd (NO3)2.4H2O) و 21/331 گرم بر مول نیترات‌سرب (N2O6Pb) تهیه شدند و جذب آنها به همراه نمونه‌ها توسط دستگاه جذب اتمی مدل Shimadzu AA680 خوانده شد. نمودار استاندارد بر اساس جذب رسم و فرمول خطی محلول‌ها به دست آمد. بیشترین جذب نیترات‌سرب در طول‌موج 3/283 نانومتر، نیترات‌روی در طول موج 9/213 نانومتر و نیترات‌کادمیم در طول‌موج 8/228 نانومتر مشاهده شد (20).
نتایج
در غلظت‌های بالاتر از 4 درصد گیاهان هیچ رشدی نداشتند. در غلظت 4 درصد نیز رشد بسیار ناچیز بود و مقدار برگ‌ها تنها جهت سنجش پرولین کافی بود. بنابراین نتایج سنجش پروتئین و فلزات سنگین تنها در گیاهان شاهد و گیاهان تیمار شده با 1 درصد، 2 درصد و 3 درصد نفت گزارش شده است. نتایج آنالیز واریانس (جدول 1) اختلاف معنی‌داری (05/0≥p) بین مقدار پرولین موجود در برگ شاهد و گیاهان تحت تیمار نشان داد به طوری که میزان پرولین گیاهان رشد یافته در خاک آلوده از گیاه شاهد به مراتب بیشتر بود. با افزایش غلظت نفتخام مقدار پرولین برگ افزایش معنی‌داری نشان داد. کم‌ترین و بیشترین میزان پرولین به ترتیب 8/38 و 165 میکروگرم در گرم ماده خشک برگ در شاهد و گیاهان تحت تیمار 4 درصد مشاهده شد (جدول 2). مقدار پرولین برگ در گیاهان تحت تیمار 1 درصد، 2 درصد، 3 درصد و 4 درصد به ترتیب 09/1، 73/3، 49/2 و 25/4 برابر گیاه شاهد است.
اختلاف معنی‌داری (05/0≥p) در خصوص مقدار کل پروتئین بین گیاهان شاهد و گیاهان تحت تیمار نفت مشاهده شد (جدول 1). کم‌ترین و بیشترین میزان پروتئین به ترتیب 7/2 و 51/4 میلی‌گرم در گرم بافت تر برگ در گیاه شاهد و گیاهان تحت تیمار 2 درصد نفت مشاهده شد.میزان پروتئین در گیاهان تیمار شده با میزان 1 درصد، 2 درصد و 3 درصد نفت به ترتیب 81/34 درصد، 04/67 درصد و 37/40 درصد نسبت به گیاه شاهد افزایش داشت.
جدول 1: جدول آنالیز واریانس اثر نفتخام بر مقادیر پرولین، پروتئین کل و غلظت عناصر روی Zn، کادمیم Cd و سرب Pb در برگ اقاقیای 90 روزه.
|
منابع تغییر |
پرولین |
پروتئین کل |
Pb |
Cd |
Zn |
|
اثر نفتخام |
**804/62 |
*760/4 |
ns15/3 |
ns49/1 |
ns108/3 |
nsمعنی‌دار نیست *معنی‌دار در سطح 5 درصد **معنی‌دار در سطح 1 درصد
جدول 2: میانگین میزان پرولین (میکروگرم در گرم ماده خشک) برگ اقاقیا در غلظت‌های مختلف نفتخام (0 درصد، 1 درصد، 2 درصد، 3 درصد و 4 درصد). حروف یکسان عدم اختلاف معنی‌دار بین میانگین‌های مندرج را مطابق آزمون دانکن و برای کل جدول نشان می‌دهد. هر عدد میانگین 3 تکرار میباشد.
|
شاخص |
شاهد |
1درصد |
2درصد |
3درصد |
4درصد |
|
پرولین |
94/0±c8/38 |
17/1±c2/42 |
69/2±a6/144 |
82/6±b7/96 |
4/14±a165 |
جدول 3: میانگین غلظت عناصر کادمیمCd، رویZn و سربPb (ppm) در بافت خشک برگ اقاقیا در غلظت‌های مختلف نفتخام (0 درصد، 1 درصد، 2 درصد و 3 درصد). حروف یکسان عدم اختلاف معنی‌دار بین میانگین‌های هر ردیف را مطابق آزمون دانکن نشان می‌دهد. هر عدد میانگین 3 تکرار میباشد.
|
شاخص |
شاهد |
1درصد |
2درصد |
3درصد |
|
روی |
32/0±b02/4 |
03/0±ab44/4 |
39/0±a13/5 |
23/0±ab19/4 |
|
سرب |
16/0±b35/0 |
82/3±a28/7 |
04/0±b53/0 |
02/0±b64/0 |
|
کادمیم |
01/0±a12/0 |
008/0±a133/0 |
003/0±a13/0 |
006/0±a14/0 |
کم‌ترین و بیشترین میزان عنصر روی به ترتیب 02/4 و ppm13/5 در بافت خشک برگ مربوط به گیاه شاهد و گیاهان تحت تیمار 2 درصد بود. اختلاف معنی‌داری بین مقدار روی در برگ گیاهان شاهد و گیاهان تحت تیمار 2 درصد مشاهده شد. گیاهان تحت تیمار 2 درصد نسبت به شاهد، 28/1 برابر بیشتر، عنصر روی را در برگ‌های خود انباشته نموده بودند. همچنین اختلاف معنی‌داری بین مقدار سرب برگ‌های شاهد و گیاهان تحت تیمار 1 درصد مشاهده شد. به طوریکه کم‌ترین میزان عنصر سرب ppm 35/0 در شاهد و بیشترین ppm28/7 در بافت خشک برگ گیاهان تحت تیمار 1 درصد مشاهده شد. به عبارت دیگر گیاهان تحت تیمار 1 درصد نسبت به شاهد، 8/20 برابر عنصر سرب را در برگ‌هایش بیشتر انباشته نموند ولی در خصوص کادمیم، در هیچ گیاه تحت تیماری، انباشت صورت نگرفته بود. در گیاه شاهد بیشترین عنصر یافت شده، روی بود. عنصر روی در همه گیاهان تحت تیمار نسبت به دو عنصر دیگر غلظت بیشتری داشت و غلظت کادمیم نسبت به سایر عناصر کمتر بود (جدول 3).
نتیجه‌گیری
با توجه به ویژگی‌های درخت زینتی اقاقیا که به طور گسترده در نواحی شهری و روستایی رشد نموده و دارای محدوده جغرافیایی وسیع و توزیع اکولوژیک در کل جهان بوده و نیز کاشت و نگهداری آن آسان و کم‌هزینه است (20)، به نظر می‌رسد که گیاه اقاقیا بتواند در پالایش عناصر سرب و روی در خاک‌های آلوده به غلظت‌های پایین نفتخام موثر واقع شود.
مشخصات مدیر وبسایت
عناوین یادداشتهای وبلاگ
بایگانی آرشیو ماهانه وبسایت
کلمات کلیدی وبسایت
