خاک شالیزار
بهترین نوع خاک برای رشد این گیاه خاک های لیمونی رسی هستند. این نوع خاک مخلوطی از دو نوع خاک لیمونی و رسی است.  قطر ذرات تشکیل دهنده این نوع خاک ریز بوده و قطری کمتراز 0.002 میلیمتر دارد. به همین دلیل نفوذپذیری این نوع خاک نسبت به آب کم بوده و این خود عامل مهمی در غرقابی شدن زمین شالیزار است.

چسبندگی بین ذرات این خاکها بسیارزیادبوده ودرصورت خشک شدن درآنهاسله ایجادمی شود(سله به شکافهای کم وبیش عمیقی گفته می شودکه ممکن است دراین نوع خاک به وجودآید). خاک مذکوردارای پتاس،منگنز،آهن وفسفرمی باشد.چون برنج دارای ریشه های سطحی است لذادراین خاک به راحتی می تواندرشدنماید.موادغذایی دراین خاک زیادجابجانمی شودوازیک ثبات نسبی برخورداراست. رنگ خاک درمناطق مختلف باتوجه به درصدموادتشکیل دهنده آن متفاوت است .همچنین خاکهای رسی وقتی که درتابستان بعد ازبرداشت برنج خشک گردندباایجادسله مانع فرسایش خاک می شوند. بهترین PH برای برنج 5.5 تا6.5 بوده ولی برنج درخاکهای دارای PH بین4 تا7 نیزمی تواندرشدنماید. برنج درخاکهای اسیدی رشدمی کندکه عموما دارای یون سولفات هستند. درزراعت برنج ازانجام شخمهای عمیق بایدخودداری نمودزیرااولا برنج دارای ریشه های سطحی بوده وحداکثرتاعمق 25سانتی مترنفوذ می نماید.ثانیا شخم های عمیق بازیروروکردن خاکهاقسمت های زیرین خاک راکه دارای املاح است بالا آورده ودرنتیجه باعث افزایشPH خاک می گرددواثرا سوء برجذب عناصرمی گذارد. برنج نسبت به شوری عملکردویژه ای نشان می دهد.وجودنمک درمرحله تولیدپنجه مانع تولیدآن شده ودرنتیجه رشدآن متوقف می شود.هرچقدرگیاه مسن ترشوددربرابرشوری مقاومت بیشتری پیدامی نماید.هدایت الکتریکی EC سه میلی موس هیچ نوع تغییری درعملکردبرنج به وجودنمی آوردولی هدایت الکتریکی7.2 میلی موس باعث کاهش عملکردتاسطح50 درصدمی شود. به طورکلی برنج را می توان درروی خاکهای مختلفی کاشت ولی خاک بابافت سنگین بانفوذپذیری کم برای رشدونموآن مناسبترازخاک باانواع بافتهای دیگراست. به هرحال خاک برنجکاری بایدکم وبیش ازعناصرمغذی نیزغنی باشد.
کودهای مناسب برای شالیزار
کودسبز
کودسبزباقیمانده گیاهان است که پس ازبرداشت محصول قسمتی ازآن درخاک باقی می ماندودارای اهمیت زیادی برای حاصلخیزی خاک است مثل کلش وسبوس،برگ،ساقه وباقیمانده ریشه ها.اضافه شدن موادعالی به خاک توسط گیاه بستگی به نوع کشت وآب وهوا دارد. کلش به برگ وساقه گیاهان تیره غلات گفته می شودکه عمده ترین مواداولیه تولیدکننده وقسمت آلی وهوموس خاک راتشکیل می دهدوازنظرپتاس وکلسیم غنی است.افزودن این ماده درخزانه باعث افزایش موادغذایی سطح خاک می گردد.اکثروزن کلش ازموادآلی تشکیل شده است،مقدارازت آن نسبتاکم بوده(حدود0.5درصدوحتی کمتر)ولی درصورت تجزیه مقدارآن افزایش می یابد.کلش دارای موادشیمیایی زیادی است ولی عموما فاقداسیدهومیک است.کلش رامی توان مستقیمابه خاک افزودویااین که ابتداآن رادرمحل مخصوصی تبدیل به کودنمودوسپس به خاک اضافه کرد.هرتن کلش 250کیلوگرم هوموس می تواندتولیدنماید. به طورکلی هدف ازاستفاده ازکودسبزبالابردن حاصلخیزی خاک،افزایش هوموس ومقدارازت خاک می باشد. شخم کودسبزبایدسطحی باشدزیرااگرشخم عمیق صورت گیردکلش درزیر خاک بدون تخمیروپوسیدگی مانده وموجب اختلالاتی درخاک می گردد.کودهای سبزی که درشالیزاراستفاده می گرددعموماشبدرویایونجه است،همچنین گیاهان دیگری که سازگارباشرایط رشدونموبرنج باشند.گاهی اوقات ازجلبک های آبی نیزبرای افزایش ازت خاک بهره گیری می شود.
کود دامی
استفاده ازکوددامی برای خاکهای شالیزارامری مهم وضروری است.کشاورزان بایدهرساله کوددامی به خاک اضافه نمایند،زیراکوددامی مهمترین منبع تولیدهوموس خاک است که درنتیجه موجب افزایش ازت خاک خواهدشد.هرتن کودمی توانددرحدود10کیلوگرم ازت به خاک بیافزاید.کودهی دامی ازقبیل: کوداسب،کودگاو،کودگوسفند،کودهای مخلوط قدیمی وکودطیورمی توانندمورداستفاده قراگیرند.درآب وهوای مرطوب مانندگیلان که رطوبت زیاداست نبایدمقدارکودمورداستفاده از10تا12تن درهکتارتجاوزنماید.بهترین مقدارمصرف کوددامی درزمین های هوموس رسی ویالیمونی 8تا10تن درهکتاراست.درزمین های شنی مانندشالیزارهای اطراف سواحل دریااین مقدارافزایش یافته وممکن است بسته به درصدشن وفقیربودن خاک تا20تن درهکتارنیزبرسد.کودهای دامی دارای موادآلی ومعدنی،عناصرپرمصرف ازقبیل ازت،فسفر،پتاس،کلسیم،منیزیم،گوگرد،منگنز،بور،مس،روی وکبالت می باشدکه درغنی سازی خاک شالیزاربسیارمهم بوده ودرنتیجه باعث افزایش محصول برنج خواهدشدوهرساله ازپرداخت هزینه گزاف جهت تامین کودهای شیمیایی پرهیزمی شود.کوددامی رابایددرپاییزوقبل ازرسیدن فصل سرمابه خاک افزود.این نوع کودهابایدکاملاپوسیده باشنددرغیراین صورت باعث رشدبی رویه علفهای هرزشالیزارشده وهمچنین جذب آن نیزتوسط گیاه مشکل خواهدشدوسبب عوارض وبیماری نیزروی برنج می گردد.
کودشیمیایی
ازت:
این عنصر موجب سرعت رشد ، سهولت تنفس ، شادابی رنگ بوته ها، رشدریشه ها ، افزایش سطح برگ،بالارفتن مقدارپروتئین می گردد. بهترین میزان کود ازت برای برنج 100 تا 150 کیلوگم در هکتار می باشد. در خاک رسی مقدارمصرف کمتر و در خاک شنی مقدار مصرف بیشتر می باشد. اوره (46% ماده ازته دارد).
طرز مصرف این کود بدین صورت است که:
• در دو یا چند مرحله به خاک می دهند، نصف را قبل از کاشت یا در موقع نشا و نصف دیگر را 20 تا 30 وز قبل از ظهو پانیکول به خاک می دهند.
• دو سوم کود ازته را با کود فسفاته و پتاسیک به خاک می دهند و بقیه را 3 تا 4 هفته بعد از نشاکاری به عنوان سرک می دهند
فسفر:
فسفر باعث تولید ریشه های قوی ، گسترده ، ساقه های محکم و ضخیم ، تشکیل و پرشدن دانه ، زودرسی محصول برنج و افزایش کمیت محصول برنج می شود.
فسفر را باید قبل از کاشت به خاک داد.
سوپرفسفات تریپل(مواد میکرو چون آهن ، منگنز، ب و مولیبدن دارد) ، فسفات آمونیم(17 تا 20 % ازت و 45 تا 50 % فسفر دارد)
پتاس:
پتاس موجب ثبات گیاه، انجام بهتر تلقیح ، افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری ها ، رشدونمو گیاه و سنتز ازت ا مساعد می کند.
میزان کود پتاس 40 تا 100 کیلو گرم در هکتار است. این کود را 2 تا 3 ماه قبل از کاشت و در هنگام شخم پاییزه در عمق 15 سانتی متر خاک مخلوط می کنند.
کاشت برنج
عملیات تهیه بذر
بذر باید خوب ، دارای قوه نامیه بالا و سنگین باشد و این بذر را در جای خشک و مناسبی نگه داری بطوریکه حشرات ، موش ها ، پرندگان و .... به آن دسترسی نداشته باشند. استفاده ازاین بذر در استان های شمالی 2 تا 5 فروردین ماه آغاز می گردد.برای انتخاب بذر باید آن را با آب نمک بررسی کرد تا بذرهای خوب از بذرهای ضعیف و بذور علفهای هرز جداشود. برای اینکار 3 تا 4 کیلوگرم نمک برای 18 لیتر آب مناسب است(تخم مرغ در روی آب قرار بگیرد) . وقتی این مخلوط آماده شد شلتوک ها را در آن می ریزند و خوب بهم می زنند. به علت اختلاف وزنی بذور سنگین ته بذر می ماندو بقیه در روی آب می ماند و باید دور ریخته شود. بذور انتخاب ما باید چند بار با آب خالص شستشو شود تا نمک آن از بین برود.
عملیات جوانه دار نمودن بذر
بذور را در داخل کیسه می ریزند، البته کل کیسه را پر نمی نمایند. پس از از ان کیسه های پرشده را در داخل ظف یا حوض پرآب می اندازند و بسته به درجه حرارت محیط به مدت 2 تا 3 روز در داخل آب قرار می دهندتا آب کافی جذب شود.در این مدت روزی 2 تا 3 مرتبه به ظرف یا حوض آب اضافه می کنند چون آب جذب گیاه می شودیا آب از آنجا خارج می شود.پس از این مدت بذور خیس شده را در محیط مناسب در داخل حیاط روی زمین ، گونی ، پارچه یا حصیر پهن می نمایند و روی آن را با کیسه یا نمدی می پوشانند.این عمل ممکن است تا یک هفته طول بکشد(هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدت جوانه دار نمودن کاهش می یابد) . پس از این مدت بذور جوانه دار شده و آماده جهت کاشت می شود(برای هر هکتار 60 کیلو مناسب است ولی می شود آن را کمتر کرد).
عملیات تهیه خزانه (تیمبجار)
زمینی که برای خزانه انتخاب می گرددباید در اواخر پاییز به عمق 15 تا 20 سانتی متر با بیل یا وسایل دیگر شخم زده شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی ان مقداری کود دامی کاملا پوسیده بریزند ، سپس انرا با خاک مخلوط می کنند . پس از این عمل در خزانه آب ریخته و با تیلر زمین را شخم می زنند و سنگ و کلوخ موجود را می گیرند. سپس کود اوره و فسفات آمونیم به زمین می دهند، پس از این عمل با ماله یا وسایل دیگر زمین را صاف می نمایندو بعدا زمین را به طول 5 تا 10 متر و عرض 1.5 تا 3 متر مرز بندی می کنند.سه روز قبل از بذر پاشی می توان خاک را با بوتاکلر یا بنتیوکارپ (میزان مصرف 4 تا 6 سانتی مکعب سم در 10متر مربع خزانه)برای سوروف سمپاشی نمود(سطح زمین باید 3 سانتی متر آب داشته باشد).
(در خزانه ژاپنی 30
kg بذر به ازا 100 متر مربع از خزانه مصرف می شود.) در اطراف مرز جوی هایی ایجاد می کنند تا آب از این جویها عبو نماید و در داخل کرت شود. وقتی خزانه آماده شد 3 تا 6 سانتی متر آب در داخل خزانه نگه داشته و بذر را می پاشند و یا اینکه زمین را آب می ریزند و پس از خیس شدن زمین آب را خارج و بذر پاشی می کنند.
عملیات کاشت بذر در خزانه
بعد از 3 روز آب داخل خزانه را خارج کرده و روی بذرها کلش سوخته می ریزند زیرا :
• باعث تقویت خاک می شود.
• از برخورد مستقیم نور خورشید به بذور جلوگیری می کند.
• از حمله پرندگان به بذور جلو گیری می کند.
از این موقع به بعد روزها در داخل خزانه آب است و در هنگام غروب آب را از خزانه خارج می کنند. این عمل را رشد کافی نشا انجام می گیرد.
بعد از بذر پاشی وقتی سووف 2 تا 3 برگه است از پروپانیل استفاده می شود.
عملیات نگه داری و مراقبت از خزانه
چون کاشت در اوایل فرودین ماه انجام می شود ، هوا سرد است پس از پلاستیک استفاده می شود. در روزهای آفتابی پلاستیک را کنار زده تا هوا جریان یابد . در شب چون هوا دوباره سرد می شود پلاستیک را می گذارند. این عمل تا 2 و 3برگی شدن نشا برنج ادامه دارد.
رشد نشا 25 تا 30 روز طول می کشدو آماده انتقال باشد . نشا ها 15 تا 20 سانتی متر و 4 تا 5 برگی است.
عملیات کاشت در زمین اصلی
• ابتدا در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها ، کرت ها و همچنین جویهای اطراف کرتها می نمایند.
• پاک کردن زمین از کاه و کلش و اجسام خارجی
شخم زمین دوبار یکی در اول پاییز یا اواخر زمستان و شخم دیگر به وسیله تیلر در بهار انجام میگیرد. شخم دوم عمود بر شخم اول انجام می گیرد. پس از ان عمل تسطیح و ماله کشی(پیشکاول) (چند روز قبل از انتقال نشا به زمین اصلی ) انجام گرفته و سطح زمین کاملا هموار گردد.و بعد زمین را کرت بندی می کنند.
عملیات نشاکاری
این عمل معمولا از اوایل تا اواسط ادیبهشت ماه شروع می گردد. و اندازه نشا ها هم 20 تا 25 سانتی متر است ودارای 4 تا 5 برگ می باشد. باید نشا ها را از خزانه کنده و به زمین اصلی انتقال داد ، قبل از کندن نشا ها خزانه باید کاملا آبیاری تا عمل کندن نشا ها راحت باشد . فاصله کاشت نشا هم به رقم و واریته برنج بستگی دارد. در هنگام نشا کاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد ، زیرا آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت میشود و همچنین به عنوان قیم نشا عمل می کند. بعد از کاشت باید به زمین کود داد مثل اوره و فسفات آمونیم(100 کیلو در هکتار) .
سرعت ماشین نشا کار 2.5 کیلومتر در ساعت است
داشت برنج
آبیاری
وجود آب سبب انتقال مواد مختلف از ریشه به ساقه ، برگ و دانه ها شده و در نتیجه موجب تهیه مواد خشک می گردد. برنج در طول دوره شد خود به طور متوسط به 30000 تا 35000 مترمکعب آب نیاز دارد. این مقدار باید در هنگام پنجه زنی ، تشکیل پانیکول و هنگام گل دادن در اختیار گیاه قرار بگیرد.
اگر در مرحله تشکیل پانیکول و گل دادن آب در اختیار گیاه برنج قرار نگیرد ، تلقیح به خوبی انجام نمی گیردو برنج عملکرد پایینی خواهد داشت.
تراکم علفهای هرز در مقدار نیاز ابی هم تاثیر گذار است چون علف هرز هم مقدار زیادی آب مصرف می کند.
آب سرد هم رسیدن برنج را به تاخیر می اندازد.
علفهای هرز
علفهای هرز یکی از مهمترین مشکلات در مزارع برنج است . و به گونه های مختلفی به برنج آسیب می رسانند:
• علفهای هرزی همچون سوروف در مرحله نشا به علت شباهت با برنج همراه آن در زمین اصلی کاشته میشود و پس از رشد تولید بذر نموده و در سال های بعد مشکل ساز خواهند شد.
• به علت رقابت شدید،اغلب بر محصول فائق آمده و مانع رشد آنها می گردد.
• علفهای هرز خاصیت ترمیمی دارندپس بعد از بین رفتن قسمتهای هوایی خود را دوباره می سازند.
• دانه های بیشتری نسبت به محصول تولید می کنند.
• علفهای هزی مثل اویار سلام در داخل مزرعه و مرغ در روی کرتها رشد می کنندپس کشاورز باید هزینه ای را برای نابودی آنها خرج کند.
• برخی مثل نی سایه اندازی روی برنج ایجاد می کنند
• رویش نی و لویی در مسیر جویها موجب کندی جریان آب و کاهش آب و ... می شود.
• به عنوان میزبان آفت و بیماری عمل می کنند و همینطور مثل آقطی ، نی ، لویی ، شال تسبیح ، تیرکمان آبی ، آلاله آبی و شنگ به عنوان پناهگاه زمستانه عمل می کنند.
برداشت برنج
عملیات برداشت
وقتی رنگ اندام های از سبز به زرد تغییر یافته اند(معمولا 4 تا 6 هفته بعد از گل دادن رخ می دهد). زمین تا حد ممکن خشک است. میزان رطوبت شلتوک 20 تا 25 % است. عملیات برداشت حدود اوایل مرداد ماه شروع می شودو تا اواخر شهریور ادامه دارد.
وقتی برنج برداشته شد 1 تا 2 روز روی ساقه بریده خود قرار دارد تا کاملا خشک شود. بعد آنها را جمع می کنیم .
عملیات بعد از برداشت
شلتوک را در کارخانه برای جدا کردن پوست و سفید کردن آماده می کنند . ابتدا دانه ها را خشک (رطوبت دانه را در درجه حرارت 35 تا 40 درجه سانتی گراد به مدت 2 تا 4 روز به 14 درصد می رسانند) بعد از این عمل در قسمت دیگر کارخانه پوست از دانه ها جدا گردیده و برنج قهو ه ای را جهت سفیدکردن به قسمت دیگر کارخانه منتقل می کنند. بعد از سفید شدن بوجاری می شود و در نهایت داخل کیسه هایی شده و از آنجا خارج می شود