علف های هرز علاوه بر اینکه با ریشه، ساقه و برگ خود قسمتی از محل رویش گیاهان باغی را اشغال می کنند گاهی بیشتر از گیاهان کشت شده ی مورد نظر، از عوامل موثر رشد و نمو استفاده می برن. رقابت در استفاده از آب، مواد غذایی و نور باعث کندی رشد گیاه کشت شده و کاهش چشمگیر عملکرد آن می شود. قبل از اینکه زیان های ناشی از علف های هرز را به طور مفصل بیان کنیم باید به عواملی مانند جوانه زدن، رویش گیاه، تعداد بوته در واحد سطح یا تراکم علف های هرز اشاره کرد.

زمان جوانه زدن

از زمانی که علف هرز اولین جوانه را می زند معمولاً آب ، مواد غذایی و نور محیط را جذب کرده زودتر رشد می کند و در خاک مستقر می شود . چنین گیاهی در رقابت با گیاهی که دیرتر جوانه زده است برتری دارد زیرا علاوه بر اینکه از امتیاز استفاده از مواد موثر در رشد برخوردار است با خصوصیات رویشی خود مانند سطح سایه اندازی ، توسعه سیستم ریشه و ... روی گیاهانی که بعدا جوانه می زند تاثیر بازدارنده دارد . اگر گیاه قبل از جوانه زدن علف های هرز در زمین شروع به رشد و جوانه زدن کند ، رشد و عملکرد بالاتری خواهد داشت .

نکته ی جالب این است که این موضوع در علف های هرز هم صادق است . یعنی علفی که زودتر رشد کرده و در زمین مستقر شود از توسعه ی علف های هرز بعدی جلوگیری خواهد کرد .

اثر این رقابت در اوایل فصل چشمگیرتر است ؛ علف های هرزی که زودتر جوانه می زنند بیشتر بر روی کاهش محصول اثر می گذارند . ولی این مسئله را نباید از نظر دور داشت که علف های هرزی هم که دیرتر جوانه می زنند می توانند خسارت قابل توجهی وارد سازند .مثلا در یک نهالستان مرکبات در عرض یک ماه ممکن است به علت رشد سریع علف های هرز و پوشش آن ها تا 2 برابر ارتفاع نهال ها علف هرز فرا گرفته باشد و جایی برای نفس کشیدن گیاه و رسیدن نور نباشد و در نهایت منجر به خفگی شود .

اما به طور کل مرکبات به علت ارتفاع و درخت بودن آن از نظر زمان جوانه زدن علف هرز تا حدودی کم تاثیر است و فقط در مواقع رشد درخت و بزرگ شدن میوه این رقابت بین درخت و علف می تواند به وجود آید .

رویش گیاه

مرکبات معمولا دارای سیستم ریشه ای گسترده ای نسبت به علف های هرز می باشند و از لحاظ شاخه دهی ، ارتفاع گیاه و میزان رشد بر علف های هرز برتری دارند . اما علف های هرزی هستند که می توانند در این برتری خلل وارد کنند . برای مثال گیاه تاتوره داتورا سترامونیا ، که برگ های پهنی دارد سریع رشد میکند و سایه افکنی آن قابل توجه است  ؛ این سایه افکنی همراه با کاهش آب و مواد غذایی باعث کاهش شدید محصول می شود . ولی علف های هرزی چون خرفه ، پورتولاکا اولراسا چون در سطح پایین زمین رشد میکنند کمتر می توانند در مرکبات خسارت وارد کنند . این مزیت بسیار بزرگی برای مرکبات است که با ارتفاع بلند و تراکم خود می توانند خسارت علف های هرز را به حداقل برسانند .

تراکم علف های هرز

تعداد زیادتر بوته های علف هرز نسبت به محصول اصلی نیز یکی از موفقیت های علف هرز در رقابت با محصول اصلی باغ می باشد که تا آنجا که می تواند حتی در کاهش محصول به طرز قابل توجهی تاثیر گذار باشد .

مشکلات اصلی علف های هرز

1) تلف کردن آب

علف های هرز میزان قابل توجهی از آب را که باید به مصرف گیاه اصلی برسد را خود مصرف می کند . در کشوری مثل ایران که کمبود آب به خوبی حس می شود  اهمیت این مسئله بیشتر محسوس خواهد شد . زیرا علف های هرز به سبب زودرشدتر بودن زودتر و بهتر از گیاه اصلی آب زمین را جذب می کنند . گفته می شود حتی تا 2 برابر مقدار آبی که گیاه نیاز دارد به مصرف علف های هرز می رسد .

علف های هرز در کنار و کف جوی ها باعث کندی حرکت آب و در نتیجه نفوذ بیشتر آب در زمین و خارج شدن مقدار زیادی آب از دسترس باغبان و در نتیجه گیاه زراعی می شود . در نتیجه باغبان باید برای از بین بردن آن باید هزینه پرداخت کند و مشکلات زیادی که از آن ها صرف نظر می کنیم . یکی از ضررهای اصلی علف های هرز همین سمج بودن آن ها در رقابت برای آب است!!!

2) مصرف مواد غذایی

علف های هرز در رقابت در جذب مواد غذایی خاک بسیار ماهر و در عین حال سگ جون هستند...!!! در باغ ها که کمبود مواد غذایی به چشم می خورد علف های هرز مثل غارتگران گرسنه و پرخور بخش زیادی از اندرونی خاک را می بلعند !!! به طوری که چیزی برای گیاه باغی نمی ماند . علف های هرز در شرایط مساعد با سرعت زیادی رشد می کنند و در نتیجه تقاضای آن ها برای مواد غذایی خاک افزایش می یابد .

قدرت آن ها در جذب اغلب بیشتر از گیاه اصلی مورد نظر ماست  و در ساختمان خود می توانند مقداری مواد غذایی را ذخیره کنند . مثلاً خردل وحشی به مقدار قابل توجهی نیتروژن و فسفر را می توانند در ساختمان خود ذخیره کنند به گونه ای که خاک اطراف آن دچار کمبود می شود .

در زیر چند وسعت جذب مواد غذایی چند نمونه علف هرز را مشاهده می نمایید .

این جذب زیاد علاوه بر کاهش کیفیت و کمیت محصول سبب کاهش حاصلخیزی خاک هم می شود .

3) سایه افکنی

نور خورشید منبع اصلی برای فتوسنتز و ساختن مواد غذایی در گیاهان است . بیشتر علف های هرز سریعتر از گیاهان اصلی رشد می کنند و شاخ و برگ بیشتری به وجود می آورند . بنابراین می توانند با سایه اندازی رشد درخت را کاهش دهند . برای مثال علف های هرز چند ساله ای مثل تمشک در عرض 2 سال می توانند یک درخت 30 ساله مرکبات را ( در صورتی که شرایط مساعد باشد ) بپوشانند .

4) ترشح مواد مسموم کننده در خاک

ریشه ی گیاهان هرز معمولاً مواد خاصی را ترشح و وارد خاک می کنند که به صورت سم بسیار قوی عمل کرده رشد سایر گیاهان را محدود یا توقف می کند . یکی از این گیاهان ، علف گندمی یا مرغ از خانواده ی گندمیان یا گرامینه است . این گیاه چند ساله است و زیان آن روی جوانه زدن بذر و رشد و نمو گیاهان طی آزمایش های متفاوت به اثبات رسیده است . از علف های هرز دیگری که فعالانه مواد سمی ترشح می کنند و باعث کاهش رشد گیاه می شوند می توان به دم روباهی ، کتان وحشی ، و کاهوی وحشی را نام برد . این پدیده را آللوپتی می نامند .علف ها با این روش محیط را به نفع خود تغییر می دهند و باعث کاهش کمی و کیفی محصول می شوند .

5) ایجاد هزینه برای مبارزه

از بین بردن علف های هرز به صورت دستی ( مثل وجین کردن ، داس و ... ) یا به صورت مکانیکی با ماشین و یا با مواد شیمیایی انجام می شود که هر کدام از روش های بالا هزینه های زیادی را دربردارد که برای باغبان بسیار سنگین است . وقتی علف هرزی شیوع یابد کنترل آن بسیار هزینه بردار است .

6) کم شدن ارزش محصولات باغی

علف های هرز کیفیت محصولات را کاهش می دهند و گاهی غیر قابل فروش می سازند . یکی از پارامتر های تعیین کننده ی قیمت محصولات باغی ، مقدار مواد خارجی مخلوط با مواد اصلی است ، هرچه مقدار این مواد بیشتر باشد ارزش محصول کمتر است . البته در مرکبات این مشکل کمتر ایجاد می شود و بیشتر در محصولات زراعی بیشتر دیده می شود ولی در هر حال قابل ملاحظه است . باید توجه داشت در باغداری نوین خالص بودن و یکدست بودن میوه ها بسیار حائز اهمیت است و باید به آن توجه داشت .

7) حساسیت زا بودن

علف های هرز علاوه بر هزینه بر بودن گاهی سبب حساسیت هایی برای انسان می شوند که می تواند مشکلاتی را به بار آورد . حساسیت به دانه های گرده نمونه ای از این موارد است . برای نمونه علف هرز درمنه کبیر و آمبروسیا تریفیدا می توانند باعث ایجاد حساسیت در انسان شوند .

8) مزاحمت در برداشت محصول

وجود علف های هرز برای کارگران و ماشین های کشاورزی مانع از پیشرفت کار و باعث بالا رفتن هزینه می شود . به عنوان مثال علف هایی مثل تمشک وحشی و اویارسلام و خانواده گرامینه به علت تیغ دار بودن و ارتفاع بلند اغلب سبب مزاحمت در تردد و برداشت محصول می شوند که خود باعث کاهش بازده کار می شود .

9) میزبانی آفات و بیماری های گیاهی

این یکی از بزرگترین مشکلات علف های هرز می باشد چون تعداد زیادی از آفات هستند که روی علف های هرز به خوبی زندگی و تغذیه می کنند و تکثیر می یابند . علف های هرز پناهگاه مناسبی برای آفات و بیماری های گیاهی هستند چه از لحاظ زمستان گذرانی و تکمیل چرخه ی زندگی و چه از لحاظ کم کردن تاثیر مبارزه به علت پوشش دادن آن ها .

اکثر قارچ ها و و حشرات قبل از حمله به محصولات باغی مدتی از زندگی خود را روی علف های هرز داخل و اطراف مزرعه می گذرانند ، در واقع منبع انتشار آن ها علف های هرز موجود در باغ و اطراف آن است . طرز زندگی آفات و بیماری ها اغلب ایجاب می کند که یک یا چند دوره از زندگی خود را روی علف های هرز داخل و اطراف باغ بگذرانند . به عنوان مثال کرم خاردار دوره ی اول و دوم زندگی خود را روی پنیرک می گذراند .

بسیاری از قارچ های مهم بیماری زا و ویروس ها دوره هایی از زندگی خود را روی علف های هرز می گذرانند . بعضی از زنجر ها روی علف های هرزی مثل درمنه ی کبیر و تاج خروس پناه می گیرند .

آفات و علف های هرز می توانند روی اندام های زیرزمینی علف های هرز زمستان گذرانی کنند . این مشکل در مورد علف های هرز چند ساله مشخص تر است . ریزوم های ( به ساقه ی زیر زمینی ریزوم گفته می شود ) قیاق میزبان زمستانی بیشتر ویروس ها هستند . این نوع ویروس ها در فصل مناسب توسط حشرات به گیاهان اصلی در باغ منتقل می شوند .

10) افزایش خطر سرمازدگی

شاید عجیب به نظر برسد ولی اگر دو باغ یکسان مرکبات داشته باشیم و دمای هوا در مرز سرمازدگی قرار داشته باشد و در یکی از باغ ها علف هرز وجود داشته باشد و در دیگری علف هرز نباشد ، در باغی که علف هرز وجود دارد باید منتظر سرمازدگی و آسیب به درختان و سرخشکیدگی شاخه ها باشیم . اما چرا؟

وجود علف هرز مانع از رسیدن نور آفتاب به سطح خاک می شود و خاک در نتیجه همچنان در طول روز سرد می ماند و باعث صدمه دیدن درختان می شود . اما اگر باغ عاری از علف هرز باشد در هنگام روز انرژی خورشید را گرفته و علاوه بر این که در طول روز دچار سرمازدگی نخواهد شد در شب با آزاد کردن تدریجی گرما از سرمازدگی درختان جلوگیری خواهد کرد .

1) ایجاد مخفیگاه در باغ ها

وجود علف های هرز به خصوص علف های هرز بلند و متراکم سبب ایجاد مکان هایی برای جوندگانی چون موش و خرگوش و ... می شود که به نوبه ی خود دشمنان خطرناکی برای باغات محسوب می شوند . ( چون در ایران با این جوندگان کمتر روبرو می شویم بنابراین تصور می شود که خطری برای باغ ندارند ولی اگر در باغی که حاوی این جوندگان باشند برخورد کنیم متوجه منظور این مطلب می شویم...!!! )

12) کم شدن ارزش زمین

تا به حال زمینی را با علف هرز و بدون علف هرز تصور کرده اید . علف هایی که برای از بین بردنشان باید چندین روز وقت صرف کرد که تازه بعد از از بین بردن دوباره سبز شده و به حالت قبلی بر میگردند ولی زمینی که بدون علف هرز و مرتب و آماده برای محصول و یک باغ مناسب است آیا تفاوت قیمت ندارند...!؟