درختان مرکبات در محدوده ی وسیعی از عرض های جغرافیایی رشد می کنند . انتخاب مناسب ترین محل به موقعیت جغرافیایی ، آب و هوا ، مشخصات خاک ، منبع آب ، هزینه کارگر و فاصله ی  آن از محل های مصرف یا صنایع تبدیلی بستگی دارد .

یکی از عوامل مهم در تعیین محل باغ ، توجه به دماهای پایین است که در ایران به لحاظ خسارت هایی که در 30 سال گذشته متوجه باغ های مرکبات بوده است همواره حائز اهمیت است . به علاوه دماهای بالا ، افزون بر 40 درجه ی سانتیگراد صدمات جدی به شاخ و برگ وارد می سازد . نوع خاک به خصوص خاک های سنگین و فاقد زهکشی ، موجب تقلیل رشد درختان می شود . درختان مرکبات کاشته شده در دامنه ها ( شمال ایران ) بهتر از جلگه ها و دره ها از سرما مصون می ماند . هر چند که مساله ی آبیاری از مسائلی است که در کاشت درختان در دامنه ها باید توجه کرد . به هر حال درختانی که در سواحل و جلگه ها کاشته شده اند همواره در معرض سرمازدگی قرار دارند .

از عوامل محدود کننده دیگر نوع خاک و pH آن است . با استفاده از پایه های مقاوم به pH های بالاتر از 7 (7 تا 8.5 ) می توان امکان بهره وری از چنین زمین هایی را فراهم ساخت . در خاک های با pH بالا کمبود عناصری مثل آهن و برخی از ریزمغذی ها مطرح می شود و در خاک هایی با pH پایین سمیت آلومینیوم بروز می کند . بنابراین با استفاده از آهک به افزایش pH و با افزودن سولفور به کاهش pH و اصلاح خاک ها میتوان مبادرت نمود .

در خصوص تامین آب ، چنانچه در طول سال بارندگی به صورت یکنواخت وجود نداشته باشد کاربرد سیستم های آبیاری و پیش بینی های لازم در این زمینه ضروری است . در شمال با آن که میزان بارندگی سالیانه تا 1000 میلیمتر هم می رسد ولی به علت بارندگی در زمانی که به آن نیاز چندانی نیست باغ های مرکبات حدود 2-4 ماه نیاز به آبیاری دارند که عمده ی آن در تابستان و گاهی اواخر بهار می باشد . در صورت عدم آبیاری درخت دچار تنش آبی می شود .

کاشت درختان مرکبات

دقت کافی در انتخاب رقم ، پایه ، محل کاشت ، نحوه ی کاشت و فواصلی که در نظر گرفته می شود در کیفیت و کمیت محصول آینده درخت تاثیر به سزایی دارد . در بسیاری از مناطق ایران به لحاظ نامناسب بودن ساختمان خاک ، گودال هایی به عمق و قطر یک متر قبل از کاشت حفر می شود . باید دقت نمود که در زمان حفر گودال ، خاک رویی و زیری به طور مجزا در کنار گودال ریخته شود و با هم مخلوط نشود . این گودال ها با مخلوط خاکی یک قسمت ماسه ، یک قسمت کود حیوانی پوسیده و یک قسمت خاک باغچه پر شده و سپس نهال غرس می شود .

فواصل کاشت درختان بر حسب رقم های پایه و پیوندک متفاوت است . در نقاط گرمسیری کم ارتفاع ( مناطق داخلی ایران ) معمولا 7×7 ( 205 درخت در هکتار ) تا 9×9 ( 125 درخت در هکتار ) متغیر است . در صورتی که در مناطق نیمه گرمسیری ( شمال ایران که شهر ساری دارای این اقلیم است ) بر حسب درجه حرارت و توپوگرافی زمین ، درختان مرکبات از فواصل 3×3 در فلوریدای آمریکا که با استفاده از هرس و نگهداری های ویژه نگهداری می شود تا 8×8 متغیر است .

نکته ای که در کاشت درختان مرکبات حائز اهمیت است این است که تراکم درختان در حالت لوزی بهتر از حالت مربعی است . زیرا در حالت لوزی امکان نورگیری درخت افزایش می یابد ولی برای هرس و کارهای باغی که با ماشین آلات انجام می شود دشواری ها بیشتر است .

نکته ی ظریفی را که معمولا به کار می برند این است که ارتفاع درخت نباید از دو برابر طول سایه تاج درخت بیشتر باشد . یعنی اگر قطر درخت 2 متر است ارتفاع 4 متر مناسب است .

نکته ای که حائز اهمیت است که باغداران تصور می کنند که هر چه درختان بیشتری در واحد سطح بکارند تولید محصول و در نتیجه درآمد بیشتری خواهند داشت . جواب این سوال هم بله است هم خیر .

خب چرا بله ؟

قبل از جواب باید گفت که عملکرد مطلوب سالیانه از طریق استفاده از حداکثر ظرفیت رقم ، زمین قابل دسترس و منابع انرژی و غذایی مورد نیاز درخت قابل حفظ کردن است . به همین جهت کشت متراکم درختان باعث حصول حداکثر تاج و پتانسیل تولید مثلی ، تراکم گلدهی ، میوه نشینی ، تعداد میوه نهایی برداشته شده در مرحله ی بلوغ ، میزان رشد میوه و اندازه ی نهایی آن می شود .

اما کشت متراکم به چه نوع کاشتی می گویند ؟

هر گاه تعداد درختان کاشته شده در هکتار بیش از 1000 اصله باشد کشت متراکم اطلاق می شود که از سالیان دور مد نظر بوده است . تعداد درختان در هکتار به شرایط محیطی بستگی دارد و امروزه حتی کاشت با تراکم بسیار بالا یعنی 1500 اصله در هکتار انجام می شود .

خب حتما می گویید هر چه درخت بیشتر محصول بیشتر .

حرف شما درست است ولی به شرطی که از شیوه های مدرن هرس ، استفاده از درختان پا کوتاه و تقویت زمین بهره گرفته شود . چون درختان مرکبات بعد از سال 3 یا 4 شروع به شاخ و بال کردن می کنند که باعث در هم رفتگی و در نتیجه کاهش محصول می شود . به طور کلی انتخاب شدت و حد تراکم بستگی به ویژگی های ژنتیکی رقم ، نوع و ابزار عملیات باغبانی ، پایه و شرایط محیطی دارد . با پیوند نارنگی  ساتسوما روی پونسیروس و یا استفاده از پایه های فلایینگ دراگون و همچنین کاربرد پایه های مبتلا به نژاد های ضعیف ویروس اگزوکورتیس امکان افزایش تراکم درخت در هکتار فراهم می شود .

نکته : در درختکاری متراکم مصرف آب و مواد غذایی بیشتر می شود که بیشتر بستگی به نوع خاک و سیستم ریشه درخت دارد ولی در عین حال میزان کل محصول تولیدی بیشتر می باشد . همچنین درختان گرمای انعکاسی بیشتری دریافت می کنند و خطر سرمازدگی بسیار کم می شود و بازده عملکرد نسبت به میزان سموم آفت کش ، آب و مواد غذایی مصرف شده بیشتر می شود .

ولی چرا خیر

چون با متراکم شدن درختان به خصوص در مناطق مرطوب مثل شمال ایران امکان بیماری های قارچی بیشتر می شود . همچنین امکان تردد وسایل باغبانی و عبور و مرور خود باغبان هم گاهی به سختی انجام می شود و چیدن میوه با زحمت انجام می شود . ولی در باغ هایی با تراکم کم میزان مصرف کود و سموم ( البته در صورت نیاز ) و مواد اورگانیک ( کود طبیعی ) کمتر شده و هزینه کاهش می یابد و عبور ماشین آلات به سهولت انجام گرفته و به اصطلاح درختان به راحتی می توانند نفس بکشند .

خب با توجه به متن مقاله بالا نتیجه ی مهمی که به دست می آید

به هیچ وجه نمی توان گفت که مثلا باید درختان مرکبات با فاصله ی 4×4 کاشته شوند زیرا بدون در نظر گرفتن منطقه ، نوع خاک ، جنس رقم استفاده شده و عوامل محلی دیگر تعیین فاصله برای درخت کار خطرناکی است . پس حتماً باید قبل از کاشت نهال ها موارد فوق را در نظر گرفته و با مشورت کارشناس باغ خود را احداث کرده یا درختان خود را غرس کرد