تاریخ کاشت جو "Data of planting in barley" :‌

جو از گندم زود رس تر است . به همین علت جو را کمی زودتر از گندم می کارند تا کاملا از نظر مصرف آب و عملیات کاشت و برداشت با گندم تلاقی نداشته باشد اما چنانچه جو خیلی زود کاشته شود ،‌رشد رویشی آن زیاد شده و به خوابیدگی ساقه "Lodging" منجر می شود . به همین خاطر جو را باید در تاریخی کاشت که بلافاصله پس از پایان کاشت جو به کاشت گندم پرداخته شود . (‌در تاریخ مناسب کاشت گندم )‌ به این ترتیب توزیع آب آبیاری و عملیات زراعی به نحو مطلوبی انجام خواهد شد . اولین تاریخ کاشت جو در شرایطی مانند اصفهان زمانیست که میانگین شبانه روزی دما به حدود 15 درجه سانتیگراد رسیده باشد .

روش کاشت "Method of planting " :‌

روش کاشت جو مشابه گندم است .

برای جلوگیری از خوابیدگی ساقه در کشت آبی بهتر است فاصله ی ردیف های کاشت را در جو کمتر از گندم و 10 تا حداکثر 20 سانتیمتر انتخاب کنیم . (‌تا پنجه ی کمتری تولید کند )‌ کاشت 250 تا حداکثر 400 بذر در متر مربع (‌دکتر خواجه پور )‌ بر اساس درصد سبز شدن بذر ،‌قدرت پنجه زنی بذر ،‌تاریخ کاشت و قدرت تولیدی محیط مناسب به نظر می رسد . مقادیر فوق بر اساس وزن هزار دانه حدود 35 گرم حدود 90 تا 145 کیلوگرم در هکتار و بر اساس وزن هزار دانه حدود 45 گرم حدود 100 تا 180 کیلوگرم بذر در هکتار می باشد.

کود شیمیایی : برای تولید هر تن دانه ی جو به حدود 30 کیلوگرم ازت ،‌5 کیلو گرم فسفر (‌حدود 11 کیلوگرم اکسید فسفر)‌ و حدود 25 کیلوگرم پتاسیم (‌حدود 30 کیلوگرم اکسید پتاسیم )‌ نیاز است . مقدار ازت مصرفی می بایستی با دقت و بر اساس موجودی خاک و پتانسیل عملکرد انتخاب گردد ، ‌زیرا زیادی ازت موجب تحریک رشد رویشی ،‌بلندی ساقه و خوابیدگی محصول می شود و دانه را به خصوص برای صنعت مالت نامناسب می سازد . مصرف 60 تا حداکثر 90 کیلوگرم ازت در هکتار برای عملکرد 5 تا 6 تن دانه در هکتار مناسب به نظر می رسد در صورتیکه کمبود فسفر در خاک وجود دارد می توان 45 تا حداکثر 60 کیلوگرم اکسید فسفر در یک هکتار مصرف نمود . در خاک های شنی و فقیر مصرف حدود 100 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم ممکن است کفایت نماید .

کنترل علف های هرز :

سموم تو فور دی ،‌ دیکلوفوپ متیل ، ترالکوکسیدیم ،‌بروموکسینیل در مزارع جو استفاده می شود .

موارد استفاده ی جو :‌

مصرف اصلی دانه ی جو در ایران برای تغذیه ی دام می باشد . مقداری از جو که به صورت پوست کنده جهت تهیه سوپ مصرف می شود در مقایسه با مقدار تولید آن ناچیز است . بخشی از جو نیز برای تولید مالت استفاده می شود . دانه های مورد استفاده در صنعت مالت سازی می بایستی درشت ،‌به طور یکنواخت و کامل رسیده ،‌رنگ روشن ،‌دارای نشاسته ی زیاد ، پروتئین کم و فاقد دانه های شکسته و ناخالصی ها بوده و قدرت جوانه زنی آن زیاد باشد .

" برای تهیه ی مالت دانه ها را در شرایط جوانه زنی قرار می دهند ،‌هنگامیکه طول ساقه چه به اندازه ی طول دانه رسید و راس ساقه چه از میان پوشش ها پدیدار شد دانه ها را با هوای گرم (‌حرارت 48 تا 60 درجه سانتیگراد )‌ خشک می کنند تا رطوبت دانه به 5 تا 7% برسد ، ‌سپس دانه ها را روی الک می غلطانند تا ریشه ها جدا و حذف شود . مالت حاصله را تا زمان عصاره گیری و تهیه ی شربت مالت ذخیره می کنند . "

  ‌‌

برنج "Rice"           "Oryza sativa " :‌

سابقه ی اهلی شدن برنج به دوران یخبندان می رسد . در منابع مکتوب قدیمی به کشت برنج در 5 هزار سال پیش اشاره شده است . به نظر می رسد برنج در ناحیه ی جنوب شرقی آسیا (‌برمه ) و به خصوص هند و هندوچین اهلی شده باشد . احتمالا والد اولیه ی برنج زراعی گونه ای با نام علمی "Oryza pernnis" است.

 گونه ها ی دیگری نیز با نام های علمی  "O. spontanea" و "O. fatua" وجود دارد که به برنج زراعی نزدیک بوده و به عنوان والد آن نیز شناخته شده است . ظاهرا برنج قبل از آریاییها وارد ایران شده است . در گذشته گیلان ،‌مازندران ، خوزستان و فارس مهمترین تولید کنندگان برنج محسوب می شدند . در حال حاضر کشت برنج در بسیاری نواحی کشور بدلیل بازده اقتصادی بالا مورد توجه قرار گرفته است .  بر اساس آمارهای وزارت کشاورزی و مرکز آمار ایران برنج در بین محصولات زراعی یکساله از نظر سطح زیر کشت بعد از گندم و جو قرار دارد .

خصوصیات گیاهی برنج "Botanical characteristics" :‌

برنج گیاهی است یکساله با رشد علفی از تیره ی غلات "Graminea , Poacea" که از نظر خصوصیات عمومی رشد مشابه سایر غلات دانه ریز می باشد . ریشه های برنج افشان و قوی بوده که به عمق زیاد خاک نفوذ نکرده و معمولا در لایه ی فوقانی خاک و در عمق 20 تا 35 سانتیمتری قرار می گیرد . سازگاری ریشه ی برنج بیشتر در زمین هایی است که اکسیژن آن به حالت طبیعی کم باشد زیرا ریشه ی این گیاه به اکسیژن هوا نیاز چندانی نداشته بلکه از اکسیژن محلول در آب استفاده می نماید . ریشه ی برنج تا زمان تشکیل پانیکول (‌خوشه سنبل )‌ حداکثر رشد را می نماید و سپس رشد آن کم می شود . ساقه ی برنج مانند اغلب غلات توخالی و استوانه ای صاف است . در روی ساقه تعدادی گره که ممکن است بین 10 تا 20 عدد تغییر یابد وجود دارد . ارقام زود رس برنج دارای گره کمتری روی ساقه نسبت به ارقام دیر رس دارند . ارتفاع ساقه از 60 تا 200 سانتیمتر متفاوت است . قطر ساقه بیش از سایر غلات دانه ریز بوده و از 6 تا 12 میلیمتر تغییر می یابد . با این حال ساقه ضعیف بوده و به خوابیدگی حساس می باشد .

نکته : یکی از مشخصه های‌ آناتومیکی برنج وجود فضاهای بین سلولی توسعه یافته و به هم پیوسته از برگ تا ریشه است که امکان انتقال اکسیژن  از برگ و بخش های هوایی به ریشه را میسر می سازد . توسعه ی جلبک ها و خزه ها در کرت های برنج ممکن است عامل دیگری در افزایش اکسیژن محلول در آب جهت استفاده ی ریشه باشد .

گل آذین برنج به صورت خوشه مرکب است . هر سنبلچه با پایه ی کوتاهی روی انشعابات خوشه قرار گرفته است . در هر سنبلچه سه گل وجود دارد که گل میانی بارور بوده و تولید شلتوک "Paddy"می نماید . (دانه ی برنج همراه با پوست آن شلتوک نامیده می شود)  در هر گل برنج 6 پرچم و یک تخمدان با کلاله ی دو شاخه ای پر مانند وجود دارد (‌درغلات، برنج تنها گیاهی است که 6 پرچم دارد . )‌ برنج یک گیاه خود گشن است . "Self fertility"

گل ها از راس گل آذین به سمت پایین خوشه شروع به باز شدن می نمایند . گرده افشانی اکثر گل ها هنگام ظهر اتفاق می افتد و طی چند روز تمامی گل های یک خوشه گرده افشانی "Anthesis " را تکمیل می کنند. این امر یکنواختی رسیدگی دانه های یک خوشه را سبب می شود . رشد جنین تا مرحله ی شیری شدن دانه کامل می گردد . رطوبت هر دانه در مرحله ی رسیدگی فیزیولوژیکی  25 تا 30% است . در این زمان رنگ دانه ها به رنگ قهوه ای متمایل شده است .

دانه ی حقیقی برنج :

دانه ی حقیقی برنج توسط دیواره ی تخمدان و پوشش های گل ( پوسته ) پوشیده شده است . دیواره ی تخمدان نازک است . ولی به شدت نسبت به نفوذ آب و ،‌اکسیژن و گاز کربنیک مقاوم است . به همین جهت موجب حفاظت دانه در مقابل حمله ی قارچ ها ، کپک ها ،‌فساد آنزیمی و اکسیداسیون مواد ذخیره ای می شود . نفوذ ناپذیری پوسته به تدریج و در اثر انبارداری از بین می رود . طول دوران خواب بعد از رسیدگی در بعضی از ارقام بین 3 تا 6 هفته می باشد . خواب بعد از رسیدگی برای جلوگیری از جوانه زدن دانه ها روی خوشه و یا طی دوران خشک کردن محصول در آب و هوای مرطوب ضرورت دارد . عامل دیگری در خواب بذر ،‌وجود مواد بازدارنده از گروه ترکیبات فنولی در پوسته ی شلتوک می باشد . شستشوی طولانی مدت شلتوک موجب حذف این مواد می گردد . خیسانیدن شلتوک در محلول رقیق (05/0% )‌هیپوکلرید سدیم برای مدت 24 ساعت موجب حذف مواد بازدارنده می شود .

شلتوک به طول 5/3 تا 8 میلیمتر ،‌عرض 7/1 تا 3 میلیمتر ،‌قطر 3/1 تا 3/2 میلیمتر می باشد . وزن هزار دانه شلتوک 20 تا 30 گرم است . اتصال ضعیف پایه ی سنبلچه به محور خوشه سبب شده است که گیاه به ریزش حساس باشد . برداشت با محصول با دست تا زمانیکه هنوز رطوبت دانه بالاست (‌حدود 25%‌)‌ و یا استفاده از ارقام مقاوم به ریزش برای کاهش ریزش ضرورت دارد و به خصوص برای شرایطی که محصول مستقیما با کمباین برداشت می شود .

نکته : طوقه ی برنج بعد از برداشت محصول به طور طبیعی نمی میرد ، مگر آنکه در اثر سرما و یا خشکی خاک از بین برود و به همین جهت در نواحی گرم و در صورت بکارگیری ارقام زود رس و مدیریت مناسب امکان تولید 2 محصول از یک کاشت برنج وجود دارد. برای این منظور لازم است علف های هرز بطور کامل بعد از برداشت کنترل شوند و بقایای محصول قبل از نزدیکی سطح زمین بریده شوند تا ساقه های جدید نور کافی دریافت نموده و به خوبی رشد رشد نمایند .

سازگاری برنج :

برنج در حد فاصل عرض جغرافیایی 40 درجه جنوبی تا 45 درجه ی شمالی و از ارتفاع 0 تا 3000 متر از سطح دریا رشد می کند . در ایران برنج بیشتر در نیمه ی جنوبی کشور و تا ارتفاع 1700 متر از سطح دریا و درناحیه ی ساحل خزر مورد کاشت قرار می گیرد . طول دوره ی رسیدگی ارقام مختلف از 90 تا 150 روز می باشد .

برنج گیاهی ماهیتا روز کوتاه است اما بسیاری از ارقام مورد کاشت در ایران احتمالا به طول روز بی تفاوت باشند . برنج به نور فراوان احتیاج دارد . فراوانی آفتاب در نواحی جنوبی کشور از دلایل موفقیت تولید برنج در این نواحی می باشد . در نواحی ساحل خزر وجود روزهای ابری و بارانی طی فصل رشد از عوامل محدود کننده ی عملکرد است .

خشکی : برنج به خشکی بسیار حساس است . افت میانگین رطوبت خاک به میزان های کمتر از حد ظرفیت مزرعه موجب کاهش رشد و عملکرد دانه می شود . وجود آب ایستادگی پای بوته ها برای جلوگیری از توسعه ی علف های هرز ،‌ایجاد شرایط غیر هوازی و احیاء‌عناصر درخاک جهت سهولت جذب عناصری مثل فسفر و منگنز ، ثبات حرارت خاک ،‌مرطوب نگه داشتن محیط و عدم وقوع تنش رطوبتی  ضرورت دارد . بعضی از ارقام مقاوم به خشکی برنج (‌نوع آپلند "Upland" )‌که با استفاده از ذخیره ی رطوبتی خاک ،‌ آب باران و یا سفره ی آب زیر زمینی رشد می کنند به شرایط هوازی در خاک نیز سازگاری دارند .

حرارت و دما :‌ برنج گیاهی است گرما دوست و حساس به سرما ،‌بسیاری از ارقام به 1500 تا 3000 درجه روز رشد برای تکمیل سیکل حیاتی خود نیاز دارند . حداقل دما برای رشد برنج 15 درجه ی سانتیگراد است و گیاه در حرارت های کمتر از 18 درجه ی سانتیگراد رشد خوبی ندارد . رشد برنج در حرارت 10 درجه ی سانتیگراد کاملا متوقف می شود و این دما را به عنوان صفر فیزیولوژیکی گیاه برنج منظور می دارند . حداقل و حداکثر دما برای رشد متعادل برنج 10 تا 50 درجه ی سانتیگراد می باشد . دمای پایین شب موجب افزایش پوکی دانه می باشد . دمای آب نیز نقش مهمی در رشد برنج دارد . رشد مطلوب برنج در دمای آب بین 25 تا 31 درجه ی سانتیگراد بدست می آید و حرارت بیش از 35 درجه و کمتر از 20 درجه نامناسب می باشد .

باد :‌ برنج به بادهای خشک و شدید حساس است . این بادها از طریق افزایش تعرق و کاهش یا توقف قتوسنتز ،‌توسعه ی بیماری های باکتریایی ،‌خوابیدگی ساقه و ریزش دانه موجب خسارت به برنج می شود ،‌با این حال برنج به هوای مرطوب نیاز ندارد . عملکرد بسیار بالای برنج (‌نزدیک به 9 تن در هکتار)‌ در اصفهان مؤید این نکته است . به علاوه شالیزار موجب مرطوب سازی اطراف خود می گردد.

شوری "Salinity" :‌ برنج به شوری خاک حساس است . "EC" مؤثر حدود 3 دسی زیمنس بر متر یا کمتر و "EC"  آب حدود 2 دسی زیمنس بر متر یا کمتر برای رشد مطلوب برنج مناسب است . "EC" موثر برابر 2/7 دسی زیمنس بر متر و یا "EC" آب برابر 8/4 دسی زیمنس بر متر پتانسیل عملکرد برنج را به میزان 50%‌کاهش می دهد . مقاومت برنج به سدیم خاک خوب است و بیش از سورگوم ،‌گندم و ذرت است .

 "ESP" (‌درصد سدیم تبادلی خاک ) :‌ برنج درصد سدیم تبادلی کمتر از 30 را به خوبی تحمل می نماید . ‌ ‌در صورتی که شوری خاک کم باشد وجود 500 قسمت در میلیون (PPm "Part per milion")‌ سدیم در آب آبیاری تاثیری بر رشد برنج ندارد .

بافت خاک :‌ برنج از نظر بافت خاک محدودیت زیادی ندارد . خاک های دارای ماده ی آلی زیاد و با بافتی ریز از نظر ظرفیت آبگیری ،‌مقدار مواد غذایی و محدودیت نفوذ پذیری عمق مناسب است . با این حال اهمیت مدیریت زراعی بیش از بافت خاک است. در جریان تهیه ی بستر ،‌ساختمان خاک از بین می رود و گل نرم و بدون کلوخه ایجاد می شود . از نظر شیمیایی خاک طی چند روز به شرایط غیر هوازی کامل می رسد و تغییرات شیمیایی لازم برای تغذیه ی برنج بوجود می آید . PH  خاک خشک بین 5 تا8 تاثیر چندانی در رشد برنج ندارد زیرا PH  با آب ایستادگی و طی زمان و بر اساس مواد تشکیل دهنده ی خاک و مقدار ماده ی آلی تغییر می یابد .

سازگاری برنج :

برنج در حد فاصل عرض جغرافیایی 40 درجه جنوبی تا 45 درجه ی شمالی و از ارتفاع 0 تا 3000 متر از سطح دریا رشد می کند . در ایران برنج بیشتر در نیمه ی جنوبی کشور و تا ارتفاع 1700 متر از سطح دریا و درناحیه ی ساحل خزر مورد کاشت قرار می گیرد . طول دوره ی رسیدگی ارقام مختلف از 90 تا 150 روز می باشد .

برنج گیاهی ماهیتا روز کوتاه است اما بسیاری از ارقام مورد کاشت در ایران احتمالا به طول روز بی تفاوت باشند . برنج به نور فراوان احتیاج دارد . فراوانی آفتاب در نواحی جنوبی کشور از دلایل موفقیت تولید برنج در این نواحی می باشد . در نواحی ساحل خزر وجود روزهای ابری و بارانی طی فصل رشد از عوامل محدود کننده ی عملکرد است .

خشکی : برنج به خشکی بسیار حساس است . افت میانگین رطوبت خاک به میزان های کمتر از حد ظرفیت مزرعه موجب کاهش رشد و عملکرد دانه می شود . وجود آب ایستادگی پای بوته ها برای جلوگیری از توسعه ی علف های هرز ،‌ایجاد شرایط غیر هوازی و احیاء‌عناصر درخاک جهت سهولت جذب عناصری مثل فسفر و منگنز ، ثبات حرارت خاک ،‌مرطوب نگه داشتن محیط و عدم وقوع تنش رطوبتی  ضرورت دارد . بعضی از ارقام مقاوم به خشکی برنج (‌نوع آپلند "Upland" )‌که با استفاده از ذخیره ی رطوبتی خاک ،‌ آب باران و یا سفره ی آب زیر زمینی رشد می کنند به شرایط هوازی در خاک نیز سازگاری دارند .

حرارت و دما :‌ برنج گیاهی است گرما دوست و حساس به سرما ،‌بسیاری از ارقام به 1500 تا 3000 درجه روز رشد برای تکمیل سیکل حیاتی خود نیاز دارند . حداقل دما برای رشد برنج 15 درجه ی سانتیگراد است و گیاه در حرارت های کمتر از 18 درجه ی سانتیگراد رشد خوبی ندارد . رشد برنج در حرارت 10 درجه ی سانتیگراد کاملا متوقف می شود و این دما را به عنوان صفر فیزیولوژیکی گیاه برنج منظور می دارند . حداقل و حداکثر دما برای رشد متعادل برنج 10 تا 50 درجه ی سانتیگراد می باشد . دمای پایین شب موجب افزایش پوکی دانه می باشد . دمای آب نیز نقش مهمی در رشد برنج دارد . رشد مطلوب برنج در دمای آب بین 25 تا 31 درجه ی سانتیگراد بدست می آید و حرارت بیش از 35 درجه و کمتر از 20 درجه نامناسب می باشد .

باد :‌ برنج به بادهای خشک و شدید حساس است . این بادها از طریق افزایش تعرق و کاهش یا توقف قتوسنتز ،‌توسعه ی بیماری های باکتریایی ،‌خوابیدگی ساقه و ریزش دانه موجب خسارت به برنج می شود ،‌با این حال برنج به هوای مرطوب نیاز ندارد . عملکرد بسیار بالای برنج (‌نزدیک به 9 تن در هکتار)‌ در اصفهان مؤید این نکته است . به علاوه شالیزار موجب مرطوب سازی اطراف خود می گردد.

شوری "Salinity" :‌ برنج به شوری خاک حساس است . "EC" مؤثر حدود 3 دسی زیمنس بر متر یا کمتر و "EC"  آب حدود 2 دسی زیمنس بر متر یا کمتر برای رشد مطلوب برنج مناسب است . "EC" موثر برابر 2/7 دسی زیمنس بر متر و یا "EC" آب برابر 8/4 دسی زیمنس بر متر پتانسیل عملکرد برنج را به میزان 50%‌کاهش می دهد . مقاومت برنج به سدیم خاک خوب است و بیش از سورگوم ،‌گندم و ذرت است .

 "ESP" (‌درصد سدیم تبادلی خاک ) :‌ برنج درصد سدیم تبادلی کمتر از 30 را به خوبی تحمل می نماید . ‌ ‌در صورتی که شوری خاک کم باشد وجود 500 قسمت در میلیون (PPm "Part per milion")‌ سدیم در آب آبیاری تاثیری بر رشد برنج ندارد .

بافت خاک :‌ برنج از نظر بافت خاک محدودیت زیادی ندارد . خاک های دارای ماده ی آلی زیاد و با بافتی ریز از نظر ظرفیت آبگیری ،‌مقدار مواد غذایی و محدودیت نفوذ پذیری عمق مناسب است . با این حال اهمیت مدیریت زراعی بیش از بافت خاک است. در جریان تهیه ی بستر ،‌ساختمان خاک از بین می رود و گل نرم و بدون کلوخه ایجاد می شود . از نظر شیمیایی خاک طی چند روز به شرایط غیر هوازی کامل می رسد و تغییرات شیمیایی لازم برای تغذیه ی برنج بوجود می آید . PH  خاک خشک بین 5 تا8 تاثیر چندانی در رشد برنج ندارد زیرا PH  با آب ایستادگی و طی زمان و بر اساس مواد تشکیل دهنده ی خاک و مقدار ماده ی آلی تغییر می یابد .