گروه بندی برنج در ایران "Classification of rice in Iran"  :‌

دانه های برنج را از نظر اندازه و خصوصیات مصرفی به 3 گروه عمده ی صدری ،‌چمپا و گرده تقسیم می کنند.

گروه صدری دارای دانه هایی با بافت استخوانی ،‌کشیده و باریک به طول بیش از 7 میلیمتر می باشد . نسبت طول به قطر دانه در آن ها زیاد  و بیش از 3 می باشد . این گروه عملکرد پایین داشته و حساس به‌آفات ،‌امراض و خوابیدگی هستند ؛‌اما از نظر کیفیت طبخ و مصرف عالی می باشند .

گروه چمپا دارای دانه های کوتاهتر و قطورتر از صدری بوده و طول دانه در حدود 7 – 6 میلیمتر است . این گروه مقاومت بیشتری به‌آفات ، امراض و کم آبی در مقایسه با گروه صدری داشته و نیز عملکرد بالاتری دارند . کیفیت طبخ و مصرف در انواع چمپا پایینتر از صدری است.

گروه گرده دارای دانه های کوتاهتر از 6 میلیمتر بوده و عملکرد زیاد دارند . به شرایط نامساعد مقاوم ولی از نظر طبخ و کیفیت مصرفی، مطلوب ،‌ محسوب نمی شوند .

توده های محلی مورد کاشت از هر گروه به نام های مختلف مانند :‌طارم فریدونکنار ،‌صدری دم سیاه ،‌ چمپای رسمی ، گرده ی زرد کوه ،‌گرده ی لنجان و گرده ی کلات شیراز نامیده می شوند . ارقام اصلاح شده عمدتا به گروه چمپا تعلق داشته و به نام های آمل 1 ،‌ آمل 2 ،‌آمل 3 ، گیل 2 ،‌ گیل 3 ،‌گیل 4 ،‌ اهواز 1 ،‌زاینده رود و ... نام گذاری شده اند .

تناوب زراعی :‌ زمینی که زیر کشت برنج قرار می گیرد ،‌دچار تغییرات شیمیایی زیادی می شود . یکی از این تغییرات کاهش نیروی چسبندگی ذرات بعضی از خاک هاست . (‌مانند خاک های منطقه ی فلاورجان اصفهان )‌ درنتیجه کاشت برنج طی سال های متوالی در این منطقه، خاک سست و نرم شده ،‌تهیه ی بستر آسان گردیده و سبز شدن محصولات بعدی تسهیل شده است. در خاک های سنگین با رس های منبسط شونده ، چسبندگی شدید خاک سبب میشود که زمین بعد از برداشت برنج متراکم بوده و هنگام شخم بصورت ورقه ی ضخیم ومحکمی درآید . مشکل دیگری در تناوب زراعی سایر محصولات با برنج وجود مرز بندی های سنگین برای برنج کاری می باشد . به همین جهت کشت متوالی برنج در یک قطعه زمین معمول است . درنواحی با زمستان ملایم ممکن است بذر شبدر را در زمین برنج پاشید ، بدون اینکه عملیات تهیه ی بستر برای شبدر به عمل آید . در اینصورت تناوب به صورت :‌ برنج – شبدر می باشد .

مثال هایی از تناوب زراعی در برنج :

1)‌ گندم ، شبدر ، برنج ،‌ برنج ،‌ آیش

2)‌ برنج ، ‌برنج ،‌ آیش 

3) برنج 2 تا 3 سال ، آیش ، پنبه

4)‌ برنج ،‌ آیش ، شبدر ،‌ گندم

در خاک های سست و نفوذ پذیر تناوب زیر را می توان بکار برد :‌

جو ، برنج ، سیب زمینی یا سبزیجات ،‌گندم ،‌ آیش .

"‌جلسه ی دهم 30/9/85 "

تهیه ی بستر ‌برنج :

برنج را در ایران نشاء‌می کنند و کشت مستقیم برنج معمول نیست به همین جهت ابتدا به ارائه ی نکاتی در رابطه با تهیه ی زمین خزانه و سپس زمین اصلی پرداخته می شود .

الف )‌تهیه ی زمین خزانه : برای تهیه ی زمین خزانه زمین را یکبار در پاییز و در وضعیت گاورو شخم می زنند و به همین حال تا بهار رها می کنند . در بهار 15 تا 20 کیلوگرم کود اوره و به همین مقدار فسفات آمونیوم ( برای خزانه ی یک هکتار زمین اصلی )‌ و کود دهی به میزان 30 تا 50 تن در هکتار یا بقایای گیاهی مانند شیرین بیان و تلخ بیان و یا مقداری بقایای کرک قالی (‌حاصی از قیچی کردن کرک های اضافی قالی) به خاک اضافه می کنند و در وضعیت گاورو مجددا شخم می زنند . پس از آن زمین را مرزبندی کرده و آب می اندازند تا طی چند روز خاک به خوبی خیس بخورد ،‌سپس با گاوآهن ایرانی چندین بار خاک را زیر و رو می کنند تا کلوخه ها بطور کامل از هم پاشیده و خاک بصورت گل نرم در آید . در این زمان زمین را ماله می کشند و برای بذر پاشی آماده می کنند . نسبت زمین خزانه به زمین اصلی در مناطق مختلف کشور از 10 :‌1 تا 50 :‌1 متغیر است . حدود 400 متر مربع زمین خزانه برای یک هکتار زمین اصلی کفایت می کند . (‌نسبت 25 :1)‌

ب)‌تهیه ی زمین اصلی :‌ فرض کنید در توالی  ...،‌جو ،‌برنج ، ...  بصورت دو محصول در سال بررسی می شود . بعد از برداشت جو که می بایستی هر چه زودتر انجام گیرد ،‌مزرعه را آبیاری می کنند تا زمین گاورو شود در این زمان حداقل 10 کیلوگرم ازت به ازای هر تن بقایای جو (‌غالبا مقدار حدود 200 کیلوگرم اوره در هکتار)‌ و نیز مقداری کودهای فسفر و پتاسیم (‌در صورت لزوم )‌ جهت کمک به پوسیدگی بقایای جو و حدود 50% ‌کل ازت مورد نیاز محصول به زمین اضافه نموده و شخم با گاوآهن  برگردان دار یا قلمی به اضافه ی دیسک انجام می شود . پس از آن زمین را مرزبندی کرده و آب می اندازند تا خاک طی یکی دو روز به خوبی خیس بخورد. پس از آن با استفاده از گاوآهن ایرانی ،‌کاماتیلر و یا خویش چی ، زمین را چندین بار زیر و رو می کنند تا خاک به خوبی خرد شده و به صورت گل در آید سپس با استفاده از یک چهار بست چوبی زمین را تسطیح می کنند و بعد ماله ی ایرانی زمین را کاملا صاف می کنند ؛ ‌در این زمان زمین برای نشاکاری آماده است .

الف )‌ آماده سازی بذر :‌ 1- ضدعفونی بر علیه قارچ ها توسط بنومیل 2 در هزار    2-  در گونی های کنفی بذر را خیسانده تا جوانه بزنند

ب) به ‌خزانه انتقال می دهند ؛‌مثال خزانه ی ژاپنی که دارای عرض پشته های دو متری است و روی پشته ها عمل کاشت انجام می شود .

ج) ‌نشاکاری در زمین اصلی : نشاهای 8-4 برگی به ارتفاع 30- 15 سانتیمتری را به زمین اصلی انتقال می دهند.

کود شیمیایی :‌

          تولید یک تن شلتوک موجب خروج حدود 20- 25 کیلوگرم ازت ،‌30- 35 کیلوگرم پتاس (‌اکسید پتاسیم )‌و 10- 12 کیلوگرم اکسید فسفر از خاک می گردد . زیادی ازت خاک موجب افزایش خطر خوابیدگی و درصد پوکی دانه می گردد . مقدار کود ازت مورد نیاز یک هکتار مزرعه برنج از 45- 135 کیلوگرم بسته به موجودی خاک تغییر می کند . مصرف 45- 90 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و در صورت لزوم 50 – 100 کیلوگرم اکسید پتاسیم در هکتار (‌بسته به موجودی خاک و عملکرد مورد انتظار )‌ کافی به نظر می رسد . تمامی کود فسفر و کود پتاسیم را لازم است قبل از کاشت در خاک قرار دهیم بهتر است حدود 50% کود ازت به صورت قبل از نشاکاری و همراه با عملیات تهیه ی بستر در خاک قرارداده شود و بقیه ی ازت در مرحله ی انتقال از فاز رویشی به فاز زایشی یا لمس اولین گره در سطح خاک در مزرعه پاشیده شود . لازم است ارتفاع آب در زمان پاشیدن کود ازت حدود 5 سانتیمتر باشد . از خروج آب کرت ها جلوگیری شود و مجددا هنگامی آب به کرت ها اضافه شود که آب حاوی کود کاملا به داخل خاک نفوذ کرده باشد ،‌ اما سطح خاک هنوز کاملا خیس باشد . برخی مواقع ممکن است آب کرت ها را خارج و سپس کود پاشی کرده پس از آن به ارتفاع 5- 10 سانتیمتر آب اضافه نمود و از ورود و خروج آب تا نفوذ کامل ازت در خاک جلوگیری به عمل آورد .

آبیاری "Irrigation" :‌

حساسیت برنج به خشکی بسیار زیاد است . بهتر است هیچ گاه طی دوران رشد محصول ، رطوبت خاک از حد ظرفیت زراعی پایینتر نرود به همین جهت غالبا ارتفاع آب را در سطح کرت ها بین 5 تا 10 سانتیمتر حفظ می کنند . همیشه بهتر است ارتفاع بوته ها در حدود دو سوم از آب بیرون باشد و هیچگاه بوته ها غرقاب کامل نشوند . پایین بودن ارتفاع آب طی روز برای گرم شدن سریع‌آب مطلوب است اما آب در چنین شرایطی طی شب سریعا سرد می شود . بنابراین در نواحی سرد لازم است ارتفاع آب را بین 10 تا 15 سانتیمتر حفظ نمود و شب ها از ورود و خروج آب از کرت ها جلوگیری نمود تا از کاهش حرارت آب طی شب جلوگیری گردد . آب کرت ها را می توان با جریان بسیار ملایمی تعویض نمود و یا آب مزرعه را راکد نگه داشت و به فواصلی برای جلوگیری از شور شدن یا فساد آب ،‌آب آن را تعویض نمود . شیب 2 در هزار جهت تخلیه ی آب کرت ها مناسب است . طی دو تا سه هفته ی آخر فصل رشد (‌بسته به بافت خاک و شرایط جوی)‌ می بایستی آب کرت ها را تخلیه نمود . در رابطه با تخلیه ی آب کرت ها در سایر مواقع اتفاق نظر وجود ندارد و تخلیه ی آب کرت ها ممکن است در هنگام اضافه کردن کود ازت سرک به خاک ،‌به منظور کنترل علف های هرز ، جلبک و خزه ها ،‌کاهش خطر خوابیدگی در اثر رشد رویشی زیاد ، بهبود تهویه و تسریع تجزیه ی مواد آلی خاک و در نهایت صرفه جویی در آب آبیاری انجام گیرد .

" نکته : از تخلیه ی آب کرت ها بلافاصله پس از نشاکاری ، در مرحله ی انتقال از رویشی به زایشی و در مرحله ی شروع خروج غلاف برگ پرچم تا دو هفته بعد از گرده افشانی بایستی جلوگیری گردد . "

آب مورد نیاز برنج را می توان از طریق تعرق گیاه ،‌تبخیر از سطح مزرعه ،‌نفوذ عمقی و تلفات سطحی بررسی و برآورد نمود . تبخیر و تعرق به شرایط جوی و میزان پوشش مزرعه بستگی دارد . در ابتدای دوره ی رشد میزان تبخیر پیش از تعرق است ولی بتدریج تعرق فزونی می گیرد و هنگامی که پوشش مزرعه کامل شد تعرق بیش از تبخیر می شود . تلفات عمق آب را می بایستی با متراکم ساختن خاک عمقی کاهش داد ؛ ‌تلفات سطحی نیز به مدیریت بستگی شدیدی دارد . به همین جهت برآورد مصرف آب در برنج بسیار مشکل است . به طور تقریب آب مورد نیاز یک هکتار جهت تهیه ی بستر و خزانه گیری بین 15000 تا 23000 متر مکعب است . 

برداشت "Harvesting" :‌

برنج را در مرحله ی رسیدگی تکنولوژیک ،‌ به منظور وصول حداکثر بازده آسیاب برداشت می کنند . در این مرحله دو سوم طول فوقانی خوشه زرد شده است در حالی که بوته ها هنوز سبز هستند رطوبت دانه در خوشه ی اصلی ممکن است 15 – 18 %‌ و میانگین رطوبت دانه ی بوته های مزرعه 18 تا 22% باشد . هر چه خطر ریزش بیشتر باشد می بایستی محصول را در رطوبت بیشتری برداشت کرد. تاخیر در برداشت برای رسیدن به رطوبت 14 تا 16%‌ موجب حدود 10%‌ ریزش می شود . برداشت با دست در رطوبت 22% با بیشتر انجام می گیرد ، ‌سپس خرمنکوبی با تراکتور یا کمباین انجام می شود . شلتوک خرمنکوبی شده را بایستی قبل از انبارکردن تا حصول رطوبت 13% خشک نمود . برای خشک کردن ممکن است از دستگاه خشک کن با جریان هوای گرم (‌دمای 35 تا حداکثر 40 درجه ی سانتیگراد)‌ استفاده نمود . در صورتی که از آفتاب استفاده می شود لازم است هنگام صبح شلتوک را در زیر آفتاب پهن کرد و هنگام غروب با استفاده از بیل های مسطح تخته ای جمع آوری نمود تا شبنم یا باران روی شلتوک نریزد طی این عمل ،‌ زیر و رو کردن نیز اتفاق می افتد . 

موارد استفاده ی برنج :‌

پوسته ی شلتوک به عنوان حجم دهنده ی خاک گلدان جهت گیاهان زینتی مورد استفاده قرار می گیرد . سبوس از نظر چربی و پروتئین قوی است و در تغدیه ی دام مورد استفاده قرار می گیرد . دانه ی سفید شده که حاوی حدود 7% پروتئین و 78% کربوهیدرات (‌عمدتا نشاسته )‌ می باشد در تغذیه ی مستقیم انسان بصورت طبخ شده و نیز در صنعت استخراج نشاسته بکار می رود