مقدمه

اصولا در محیطهای دست خورده‌ای که در آنها نقش بشر مهمترین عامل آشفتگی شناخته شده است گیاهان هرز به مناسبت سازش قابل توجهی که دارند بهتر رشد می‌کنند. تولید بذر فراوان ، طولانی بودن دوره خواب ، توانایی ادامه حیات در شرایط نامساعد ، قدرت رقابت و آشفته ساختن محیط ، توانایی گسترش در بعضی موارد و انتشار به طریق رویشی از اختصاصات قابل توجه اکثر گونه‌های علفهای هرز می‌باشد. ممکن است در برخی موارد گیاهان زراعی در محلی ناخواسته برویند، که در چنین مواردی این گونه گیاهان را می‌توان از علفهای هرز به شمار آورد. مانند رویش گندم در مزرعه جو.

مبدا و منشا علفهای هرز

انسانها به همان اندازه که در تغییر ارزشهای کمی و کیفی محصولات زراعی نقش مهمی دارند، در تغییرات تدریجی علفهای هرز نیز دخالت دارند. از دوران قبل از تاریخ ، یخچالها مهمترین عامل دگرگونی سیمای پوشش گیاهی کره زمین بوده‌اند. بدین ترتیب قسمت اعظم علفهای هرز نواحی معتدل گونه‌هایی هستند که در مناطق ایجاد شده به علت یخبندانها ، گسترش یافته‌اند. کشاورزی یکی دیگر از عوامل مهمی است که در سطح وسیع‌تر به شیوه‌ای سریع‌تر از یخبندانها ، موجب آشفتگی و دگرگونی محیط شده است.
بسیاری از گیاهان که امروزه علفهای هرز را تشکیل می‌دهد قبل از زندگی روستانشینی و آغاز کشاورزی وجود نداشته‌اند و احتمالا همراه با گیاهان زراعی بوجود آمده‌اند، چنانکه در بعضی موارد از اجداد و نیاکان واقعی واریته‌های کشت شده به شمار می‌آیند. بدین معنی که بعضی از گیاهان زراعی امروز ، ممکن است حاصل تغییر و تکامل علفهای هرز باشند.

سیر تحولی علفهای هرز

علفهای هرز ممکن است به دو طریق زیر بوجود آمده باشند:

• گونه‌های وحشی که به مرور زمان طولانی خود را با محیطهایی که دگرگونیهای طبیعی و غیر طبیعی داشته‌اند سازش داده‌اند.
• گونه یا واریته‌های جدیدی که در خلال توسعه و گسترش کشاورزی ظاهر شده‌اند.

تقسیم بندی علفهای هرز

علفهای هرز اجباری

بسیاری از علفهای هرز هرگز به صورت وحشی وجود ندارند، زیرا ممکن است که در خلال توسعه و گسترش کشاورزی ظاهر شوند. بنابراین فقط در میان گیاهان زراعی که بشر در رویش و پرورش آنها دخالت دارد می‌رویند. این قبیل علفهای هرز را علفهای هرز اجباری می‌نامند. شامل پیچک صحرایی ، تربچه وحشی هستند. مبدا چنین گیاهانی تاکنون شناخته نشده است ولی به برخی از گیاهان زراعی شباهت دارند.

علفهای هرز اختیاری

علفهای هرز اختیاری گیاهانی هستنتد که هم بطور وحشی و هم محیطهایی که دست بشر در آنها دخالت دارد، می‌رویند. گونه گل عقربی و گونه‌های مختلف پیاز و ماشک نمونه‌های از علفهای هرز اختیاری هستند.

چرا علف هرز داریم؟

انسان در بعضی مناطق مجبور شده است که کار کشاورزی خود را با شرایط اقلیمی منطقه سازش دهد. از این رو در بعضی مناطق یا نوارهای جغرافیایی ما فقط محصولات معینی ، نظیر ذرت ، گندم ، برنج و میوه کشت می‌شوند. توانایی سازگاری و تطابق گیاهان زراعی با محیط غالبا کمتر از گونه‌های بدمی بوده است. از اینرو جای تردید است که گیاهان زراعی بتوانند بدون کمک و دخالت انسان ، مدت زیادی در یک محیط دوام آورند.
زیرا علفهای هرز که سازش بیشتری با محیط دارند به سرعت رشد کرده تمام مزارع را اشغال می‌کنند و موجب از بین رفتن گیاهان زراعی می‌گردند. بنابراین یکی از علل تسلط علفهای هرز به گیاهان زراعی سازش کم گیاهان اخیر با محیط است. بعضی از روشهای کشاورزی نوین ، زمینه گسترش و نفوذ علفهای هرز را بیشتر فراهم می‌سازند بدین صورت که:

• کاشت خطی گیاهان زراعی سبب می‌شود که در فواصل باقی مانده و بدون گیاه ، محیطی مناسب برای اجتماع و نفوذ گونه‌های دیگر گیاهی باشد.
• غالبا در مزارعی که حفظ گیاه زراعی خاصی کشت می‌گردد گیاه زراعی که آنطور که باید و شاید موفق به بهره برداری کامل از امکانات کشت نمی‌شود. در این موارد می‌توان گفت که هر گیاهی دارای سیستم ریشه‌ای خاص است که فقط قادر به بهره داری از آب و مواد غذایی موجود در طبقه معین از خاک می‌باشد مثلا گندم دارای ریشه افشان بوده و مواد غذایی مواد را از طبقات سطحی زمین بدست می‌آورد در صورتی که کاهو و هویج با دارا بودن ریشه راست از قسمت عمق خاک مواد غذایی لازم را تهیه می‌کنند.
  ضمنا کوتاه بودن دوره نمو و گسترش کم و محدود ریشه‌ها در بعضی از گیاهان زراعی نیز از عوامل دیگری هستند که بهره برداری از امکانات زمین و کشت را دچار اشکال می‌سازند و چه بسا همین موضوع موجب کندی نمو برگها شده و در نتیجه گیاه نتواند از آفتابی که در دسترس دارد به اندازه کافی استفاده نماید. در چنینی حالاتی علفهای هرز قادرند به راحتی از این منبع استفاده نماید. بعضی از علفهای هرز رشد و نموی همانند گیاهان زراعی دارند.
  بطوری که دانه‌های آنها همزمان با دانه‌های گیاهان زراعی می‌رسند و درو می‌شوند و در موقع کشت نیز همراه با آنها کاشته می‌شوند، مانند بعضی واریته‌های نی که در زراعتهای گیاهان زراعی مانند ذرت ، قیاق ، می‌رویند و نظیر آنها رشد کرده و سنبله‌هایشان همزمان با آنها می‌رسد. در حالی که دوره خواب و قابلیت شکنندگی ساقه این علفهای هرز بیش از قیاق است.

آینده بحث

با توجه به اینکه هر گیاه به نوبه خود از ساختار پیچیده و شگفت آوری تشکیل شده است که در آن هزاران فرایند حیاتی با نظم و ترتیب معین به انجام وظیفه مشغولند بایستی این ساختارها و فرایند در بومهای کشاورزی مربوطه به خوبی شناخته شوند و نقاط حساس و متمایز کننده آنها نیز ، از نظر مقایسه بین گیاهان زراعی و علف های هرز وابسته ، به خوبی مشخص شود فقط در این صورت است که می‌توان زمینه‌های کنترل و مهار علف‌های هرز را فراهم کرد و به گیاهان زراعی مورد علاقه فرصت رشد و بالندگی بخشید