رفتار شناسی + خصوصیات انواع شتران
...............................................

شترها بطور کلی رفتاری آرام و هوشی محدود دارند و بردباری، تحمل سختی ها و بی تفاوتی در برابر عوامل جوی نامناسب ، از ویژگیهای آنها به شمار می آید. این حیوانات در دشوارترین شرایط آب و هوائی، بی غذائی و بی آبی به کار خود ادامه می دهند و این کار را تا آخرین رمق باقیمانده خود دنبال می کنند. شتر ماده معمولاً آرامتر از شتر نر می باشد.

شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایر دامهاست و کمتر علائم خستگی و ناراحتی از خود بروز می دهد. به همین جهت باید به دقت حیوان را تحت نظر داشت زیرا که در هنگام بیماری نیز بدون هیچگونه اظهار ناراحتی همچنان به کار خود ادامه می دهد و امکان دارد ناگهان از پای بیفتد.

گاهی اوقات ، برخلاف آنچه گفته شد، شترهایی را می توان یافت که رفتار ناخوشایندی نظیر سرکشی، نافرجامی و لجبازی از خود نشان می دهند. بطور کلی ، رفتار شتر در درجه نخست به طریقه نگهداری ، پرورش و برخورد با شتر بستگی دارد، بویژه اگر نگهداری شتر توسط افراد کم تجربه انجام شود، پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت، چه اینکه شترها در قبال برخورد محبت آمیز پرورش دهندگان خود رفتار مثبتی خواهند داشت. باید افزود که هرچه در سنین پائینتر به آموزش شتر اقدام شود بهتر است و باعث می شود که شتر رفتار بهتری از خود نشان دهد.

شتر نر، بویژه در فصل جفتگیری و یا مستی، دوره هایی از رفتارهای عصبی و ناخوشایند از خود بروز می دهد و ممکن است که صداهای بلند و آزاردهنده ای از خود بیرون آورد، هنگامی که حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد، اگر به دهان او بنگریم در مؤخره دهان می توانیم توده ای سرخ رنگ را ببینیم که احیاناً تا بخش جلوئی دهان می رسد و گاهی از دهان بیرون می زند و بنظر می رسد که وظیفه این توده مرطوب کردن مؤخره حنجره است. همچنین شتر نر مست ممکن است بدون دلیل به شتران دیگر حمله کند، و بیضه ها، مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز بگیرد.

بهمین جهت بهتر است که در هنگام کار، شتران نر و ماده را از هم جدا کرد، علاوه بر آن ممکن است که شترها در هنگام گرفتن افسار آنها و یا نهادن بار،‌از خود صداهای بلند آزاردهنده ای در آورنداما بهیچ وجه خطری نخواهند داشت، و پس از حرکت به تدریج آرام شده و اگر کودکی نیز افسار آنها را بگیرد و حرکت کند به آرامی دنبال وی خواهند رفت.

هنگام معاینه شتر باید کاملاً مواظب بود، زیرا علیرغم آرامش ظاهری، این حیوان می تواند لگد بسیار محکمی بزند که ممکن است تا شانه ها برسد. و همچنین شتر می تواند با دستهای خود نیز لگد بزند. بهمین علت جهت هر کار می باید در آغاز شتر ایستاده را نشاند و اندامهای حرکتی قدامی وی را با طناب بست.

نشانه های بیماری شترها، در بیشتر موارد شبیه نشانه های بیماری در سایر حیوانات اهلی است. شترها معمولاً به صورت همیشگی فریاد می کشند و این بعلت تغییر عوامل خارجی بوده، دلیل هیچگونه بیماری نیست. ریزش ترشحات مخاطی و یا بزاق از دهان حیوان نیز به هیچ وجه جزو نشانه های بیماری بشمار نمی رود. تغییر شکل گذرای مدفوع دلیل نارسائیهای گوارشی نیست، زیرا ممکن است تغییر نوع غذا و حتی تغییر مربی باعث این مسئله شده باشد. رنگ خونی ادرار نیز از نشانه های مرضی در شتر نیست و مربی شتر تنها کسی است که می تواند درباره شترهای بیمار اطلاعاتی بدهد. تأکید بر این نکته ضروری است که برخلاف حیوانات دیگر، اهمیت زیادی به درجه حرارت بدن شتر جهت تشخیص بیماری داده نمی شود.

هنگامی که شتر دچار دل درد می شود همچون اسب رفتار کرده درخاک می غلتد و یا اینکه می نشیند و پاهای خود را در هر دو جهت بلند نموده و شکم خود را به زمین می فشارد و سرعت تنفس وی بشدت افزایش می یابد. هنگامی که حیوان واقعاً مریض باشد و درد بکشد آه و ناله می کند و گاهی اوقات دندان های خود را به شدت به هم می ساید ، ولی این دندان قروچه در حالت مستی و هیجان جنسی و بعد از خوردن نمک نیز مشاهده می گردد.

اسهال در شتر دلیل بیماری نیست زیرا که ممکن است در نتیجه تغییر جیره غذائی شتر اتفاق بیفتد ویا این که شتر در اثر ترس و یا زخمی شدن نیز دچار اسهال شود.

شتران حافظه ای بسیار قوی دارند و حوادثی را که با درد همراه است هیچوقت فراموش نمی کنند، و از سوئی دیگر چنانچه شخصی با آنان صحبت کند او را نیز از خاطر نمی برند. حافظه قوی و جهت یابی صحیح آنان باعث می شود که آنان مسیر حرکت خود را به خوبی تعیین نمایند، بطوری که در هنگام شب نیز شتر قادر به جهت یابی صحیح است . در گذشته های دور، شتران فاصله بسیار دور میان سرزمین ایرن و سرزمین حجاز را بدون هیچگونه مشکلی طی می نمودند و حاجیان را به زیارت خانه کعبه می بردند. همچنین این شتران در مسیر بسیار طولانی جاده ابریشم بدون آنکه راه خود را گم کنند و یا اینکه از مسیر خود منحرف شوند اقدام به جابجائی کالا از شرق آسیا به غرب آسیا و اروپا می نمودند.

خصوصیات شتران گوشتی ، شیری، سواری:

همانطور که می دانیم اغلب دامهای اهلی که آدمی از تولیدات آنها بهره مند می گردد همچون گاوها و گوسفندها، در طی سالیان دراز در اثر تغییرات فیزیولوژیک و مورفولوژیک به گونه ای تغییر یافته اند که در یکی از زمینه های تولیدی مانند شیر و یا گوشت تخصص یافته اند و شتر تنها حیوانی است که وارد این عرصه نشده است زیرا که معلومات کافی و لازم جهت تقسیم بندی وی وجود نداشته است و در این مطالعه و بررسی مختصر سعی می شود که به دسته بندی صفات و خصوصیات مختلف شتران بپردازیم.

شتر از دیرباز و تا روزگار ما در تمامی زمینه ها ، چه سواری و بارکشی و چه تولیدی به کار گرفته شده است. بدون آنکه هیچگونه بررسی بر روی صفات و خصوصیات این حیوان از لحاظ تولید و یا بارکشی شده باشد و چه بسا بسیاری از گونه های خوب تولید شیر و یا گوشت به علت استفاده از آنها در بارکشی و سواری و یا به سبب تغذیه و مدیریت نامناسب از بین رفته باشند و از دیگر مشکلات در این زمینه یکی این است که شتر معمولاً د رمناطق بیابانی و محروم وجود دارد و اغلب شترداران و دست اندرکاران پرورش شتر را افراد بی سواد و آموزش ندیده تشکیل می دهند که این گونه افراد هیچگونه توجهی به دسته بندی شتران و بررسی خصوصیات نژادهای گوشتی و شیری و غیره ندارند و علاوه بر آن مراکز علمی نیز کمتر به این موضوع پرداخته اند و اینها همه باعث شده است که بحث و بررسی در این زمینه به تأخیر افتاده و راههای بهبود تولید و اصلاح نژاد شتر دیرتر از سایر حیوانات مورد بررسی قرار گیرد. و در طی سالهای 1984 تا 1990 در مرکز مطالعات و بررسیهای شتر در طرابلس، لیبی، اقدام به بررسی در این زمینه شد و با اندازه گیریهای مختلف اندام شتران و مطالعه صفات و خصوصیات ظاهری ، تولیدی شتران در طی وضعیت های مختلف تغذیه و مدیریت و مقایسه آن با مطالعات و بررسیهای مشابه در کشورهای سومالی، سعودی، تونس، سودان و مراکش ، اقدام به تعیین خصوصیات نژادی شتران گردید :

الف ـ خصوصیات شتران (( بارکش، شخم زن و کاری ))

این خصوصیات عبارتند از :

1ـ سر بزرگ و گردن دراز

2ـ جثه بزرگ ، قوی و سنگین وزن و شانه ها پهن و کشیده

3ـ دست ها و پاها قوی و کشیده و کوهان مرتفع

4ـ کف پاها بزرگ و پهن

5ـ شکم توپر و ضخیم

6ـ پاها قوی و محکم

7ـ رفتار آرام

8 ـ دارای قدرت بارکشی 250 ـ 300 کیلوگرم بار برای مسافتهای طولانی

9ـ این شتران جهت حمل و نقل بار، شخم زنی، آسیاب کردن حبوبات و کشیدن آب از چاه ها مورد استفاده قرار می گیرند .

ب ـ خصوصیات شتران سواری

1ـ بدنشان مثلثی شکل و کم حجم است که معمولاً در ناحیه لگن لاغر است و محیط بدن در ناحیه کوهان 110 ـ 130 سانتیمتر است.

2ـ فاصله میان کوهان تا شانه بیشتر از فاصله کوهان تا لگن است.

3ـ پاها باریک و کشیده است که ارتفاع آنها مابین 170 ـ 190 سانتیمتر است.

4ـ کف پاهای جلوئی متوسط و یا پهن است اما کف پاهای عقبی کوچک است.

5ـ سر کوچک و گردن بلند و دراز و باریک است.

6ـ چشم ها بزرگ و ابروها بلند است.

7ـ گوش ها نوک تیز و ایستاده اند.

8 ـ پستان ها بسیار کوچک و تولید شیر شتر ماده فقط برای دیلاق ها کافی است.

9ـ عضلات پاهای عقبی و شانه بسیار قوی هستند.

10ـ دم کوتاه

11ـ کوهان نوک تیز بوده و پهن می باشد.

12ـ پینه جناغ سینه واضح و بزرگ و آشکار است.

13ـ سرعت شتران خوبست و می توانند مسافت 90 ـ 120 کیلومتر در روز را بپیمایند.

ج ـ خصوصیات شتران شیری

خصوصیات این گونه شتران عبارتند از :

1ـ شکم بزرگ و برآمده است.

2ـ بدن بزرگ که عرض آن مابین 150 ـ 170 سانتیمتر است.

3ـ گردن دراز و سر نیز کشیده است.

4ـ دنده ها بطور منظم در کنار هم قرار گرفته و فاصله بین آنها واضح است.

5ـ پاها دارای بلندی و ارتفاع متوسط بوده و کف پاها بزرگ است.

6ـ کوهان دائره ای شکل بوده و اندکی به سوی چپ متمایل است.

7ـ معمولاً لب پایینی تا حدودی به طرف پائین آویزان است.

8 ـ پستان بزرگ بوده و دارای خصوصیات زیر است :

الف ـ عمق پستان مابین 5/13 ـ 16 سم

ب ـ عرض پستان مابین 17 ـ 20 سم

ج ـ طول تیت های جلوئی در حالت خشکی 2ـ3 سم و طول تیت های عقبی در حالت خشکی 3 ـ 5/3 سانتیمتر است.

د ـ طول تیت ها در حالت شیردهی 5ـ6 سانتیمتر

هـ ـ فاصله میان تیت های جلوئی 15ـ 18 سانتیمتر و محیط تیت عقبی در حالت شیردهی 8ـ9 سانتیمتر

9ـ میزان شیردهی روزانه مابین 6ـ12 لیتر است.

د ـ خصوصیات شتران گوشتی

1ـ بدن آنها دایره ای و گرد است و عرض آن مابین 120 ـ 140 سانتیمتر است.

2ـ دنده ها منظم است و تا حدودی به هم فشرده یعنی این که مسافت و فاصله بین آنها کوچک و غیر واضح است.

3ـ محیط بدن در ناحیه کوهان مابین 250 ـ 270 سانتیمتر است.

4ـ گردن کوتاه و کلفت است و سر تقریباً مربعی شکل است.

5ـ طول پاها متوسط بوده و حجم کف پاها هم متوسط است.

6ـ کوهان بلند و نوک تیز است.

7ـ پاهای عقبی و ران ها پرگوشت است.

8 ـ میزان شیردهی آنها مابین 5/1 ـ 3 لیتر در روز است.

9ـ پستان ها کوچک است و به بدن چسبیده است.

10ـ میزان بازده لاشه مابین 50ـ56% است.

منبع : سایت دانشگاه سراوان-ارائه ای از جناب آقای دکتر احسان مقدس