بیابان کالاهاری در آفریقا

بیابان کالاهاری با مساحت حدودا 900هزار کیلومترمربع، در جنوب‌غربی قاره آفریقا واقع شده است. این بیابان جزئی از حوزه شنی وسیعی است که مرز آن از رود نارنجی (طولانی‌ترین رود آفریقای‌جنوبی) تا آنگولا، در غرب به نامیبا و در شرق به زیمبابوه می‌رسد. بیش از 70درصد این بیابان در جمهوری بوتسوانا که پایتخت آن گابورون است، واقع شده. در آفریقا به این بیابان دورسلند می‌گویند که از نظر لغوی به‌معنای «زمین تشنه» است.

بیابان کالاهاری از شن، ماسه، سنگریزه و دشت‌های نمکی پوشیده شده و از نظر طبقه‌بندی در رده بیابان‌های نیمه‌خشک قرار می‌گیرد چرا که اغلب پس از بارش باران عرصه‌های وسیعی از زمین‌های تشنه تبدیل به چراگاه می‌شوند. یکی از مهم‌ترین عوارض زمین‌شناسی در این منطقه را ساختارهای مدور نسبتا محکمی تشکیل می‌دهند که جنس آنها از رس و به رنگ کبود است. این ساختارها به شکل حفره‌های کم‌عمقی هستند که به‌دلیل داشتن رسوبات نمکی زیر تابش نور خورشید سوسو می‌زنند. اهمیت این عوارض به این دلیل است که در فصول بارانی ‌ماه مارس و آوریل (برابر با اسفند و فروردین) بخش اعظم آب باران را در خود جمع می‌کنند و تبدیل به آبشخور گله‌های بزرگی از حیوانات می‌شوند.

دلتای اوکاونگو یکی از معروف‌ترین تالاب‌هایی است که در شمال این بیابان قرار گرفته. از پوشش گیاهی منحصربه‌فرد این بیابان می‌توان به آکاسیا یا درخت ازا و درخت عود (Aloe sp) اشاره کرد. برخی از حیوانات این بیابان نیز عبارتند از: غزال‌، جربیل‌، موش خرما، کفتار، شغال، کوکر و غزال‌ آفریقایی. بوشمن‌ها یا بیابان‌نشینان آفریقای‌جنوبی بیشتر از 20هزار سال است که در این بیابان زندگی می‌کنند و این در حالی است که قدمت پوسته زمین را در این بیابان در حدود 3/5میلیارد سال تخمین زده‌اند.

بیابان‌های استرالیا

استرالیا خشک‌ترین قاره قابل سکونت در جهان است. این قاره بزرگ‌ترین ناحیه بیابانی را در نیم‌کره‌جنوبی دربر گرفته است. میزان بارندگی در بیش از 70درصد این قاره سالانه بین 100تا 350میلی‌متر است. این قاره از نظر رده‌بندی منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌شود. بیابان‌ها 18درصد از مساحت استرالیا را به‌خود اختصاص داده‌اند.

درجه حرارت در بیابان‌ها به بالای 50درجه سیلسیوس می‌رسد با وجود این بومیان استرالیا بیش از 30هزار سال است که در صحراها زندگی می‌کنند. پنج صحرای بزرگ این قاره عبارتند از: صحرای سیمپسون، صحرای شنی بزرگ، ویکتوریا، گیبسون و استروت. دو صحرای نخست شنی هستند درحالی‌که گیبسون و استروت سنگلاخی هستند. مساحت آنها بالغ بر دو میلیون و 300هزار کیلومترمربع یعنی در حدود یک‌سوم قاره استرالیاست.

گونه‌های گیاهی غالب عبارتند از: آکاسیا، کاسوآرینا (Casuarinacristata)، اکالیپتوس (Eucalyptus angustissima)، آتریپلکس (Atriplexcinerea)و اسپینیفکس (Spinifexseiceus). گونه‌های شاخص جانوری نیز بدین شرح‌اند: مارمولک‌ زبان آبی، دینگو، موش‌ دم کلفت، کانگرو، موش‌ کور کیسه‌دار (Notoryctes sp)، باندیکوت‌ گوش خرگوشی (Macrotisleucura)، گوانا شنی (Varanusflavirufus)و شیطانک‌ خاردار (Moloch horridus).

بیابان تار در هند

بیابان تار هجدهمین بیابان بزرگ جهان در حدفاصل مناطق گرمسیر و معتدله است. این بیابان که به‌عنوان بیابان بزرگ هند نیز مشهور است، مساحتی حدود 200هزار کیلومترمربع دارد. بخش اعظم بیابان تار پوشیده از تپه‌های شنی است و باقی آن را هم ریگزارهای مسطح تشکیل داده‌اند. بادهای غالب موسمی که در تابستان باران را برای کشور هند به ارمغان می‌آورند، از کنار این بیابان گذر کرده و به سمت شرق می‌روند.

نام این بیابان تار یا تهار است که در زبان محلی به‌معنای «منطقه تپه‌های شنی» است. زمین‌شناسان بر این باورند که بیشتر از 1/8میلیون سال از زمان انباشت شن‌های سطحی حاصل از فرسایش بادی در این منطقه می‌گذرد. در هر صورت روایت‌های ضد‌ونقیضی وجود دارد که قدمت این بیابان را بین چهار تا 10هزار سال تخمین زده‌اند.

تنوع زیستی این زیستگاه به حدی غنی است که به‌عنوان مثال تنها 23گونه مارمولک و 25گونه مار در آن شناسایی شده‌اند. پوشش گیاهی غالب عبارت است از: آکاسیا، فرفیون، علف‌ها و بوته‌های کوتاه‌قامت. برخی گونه‌های شاخص جانوری نیز عبارتند از: بز کوهی هندی، شتر یک کوهانه، هوبره‌ بزرگ هندی، سوسمار دم خاردار هندی، شغال‌ و کوکر.

بیابان عرب در شبه جزیره عربستان

بیابان عرب (صحرای عرب) بزرگ‌ترین منطقه بیابانی است که تقریباً تمامی شبه‌جزیره عربستان را تحت پوشش قرار داده. دامنه وسیع این بیابان از یمن تا خلیج‌فارس و از عمان تا اردن و عراق امتداد پیدا کرده. صحرای عرب از شمال به بیابان سوریه، از شمال و شرق به خلیج‌فارس و دریای عمان، از جنوب شرقی و جنوب به دریای اریتره و خلیج‌عدن و در قسمت غرب به دریای سرخ محدود می‌شود. مساحت آن در حدود دو میلیون و 300هزار کیلومترمربع است. بخش اعظم بیابان عرب پوشیده از ماسه است و در عین حال گسترده‌ترین تپه‌های شنی جهان در این بیابان‌ قابل رؤیت هستند.

هزاران سال است که اعراب بادیه‌نشین این صحرای پهناور را در می‌نوردند. ربع‌الخالی یکی از مشهورترین و بزرگ‌ترین عرصه‌های شنی در سرتاسر جهان است که در قلب این بیابان جای دارد. ربع‌الخالی با مساحت حدودا 650هزار کیلومترمربع، منطقه بیابانی وسیعی در جنوب شبه‌جزیره عربستان است. این منطقه از نظر توپوگرافی بسیار متغیر است. در نواحی غربی شن‌ها بسیار ریز و نرم هستند و در این قسمت ارتفاع حداکثر به 610متر می‌رسد. درحالی‌که در نواحی شرقی تپه‌های شنی، دشت‌های نمکی و صفحات ماسه‌ای نمودار می‌شوند. در این قسمت ارتفاع تا 183متر کاهش پیدا می‌کند.

ربع‌الخالی یکی از خشک‌ترین نواحی جهان است و بخش‌های گسترده‌ای از آن هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند. یکی از مهم‌ترین شاخص‌های این عرصه وزش شدید باد و توفان‌های شن در تابستان و زمستان است. به ندرت می‌توان شاهد حضور انسان در بیابان عرب بود اما اغلب بادیه‌نشینان در اطراف چاه‌ها و چشمه‌های فصلی زیست می‌کنند. از گونه‌های گیاهی شاخص در این بیابان می‌توان به آکاسیا، خرزهره (Nerium sp)و آتریپلکس (Atriplex sp) اشاره کرد. گونه‌های جانوری مهم نیز عبارتند از: ملخ صحرایی، شتر جماز، غزال، سوسمار، شغال و بز اوریکس (Oryx sp).

بیابان چی‌هوآهوآن مکزیک

بیابان چی‌هوآهوآن که از آن با نام صحرای بارانی هم یاد می‌شود، در شمال مرکزی مکزیک و جنوب‌غربی ایالات متحده آمریکا واقع شده است. بخش اعظم این بیابان در ایالت‌های چی هوآهوآ و کوآهیلا مکزیک قرار دارد اما در عین حال با ایالت‌های آریزونا، جنوب نیومکزیکو و تگزاس هم مجاورت دارد. بیابان چی‌هوآهوآن با وسعت 455هزار کیلومترمربع بزرگ‌ترین بیابان در آمریکای شمالی است.

صندوق جهانی طبیعت اعلام کرده که با وجود تخریب‌های گسترده‌ای که در طول سالیان سال در این منطقه صورت گرفته اما باز هم تنوع زیستی این بیابان به‌دلیل حضور گونه‌های خاص بومی مثال‌زدنی است. شرایط خاص زیست‌محیطی ناشی از موقعیت متمایز جغرافیایی این منطقه است. در حقیقت این بیابان جلگه‌ای مرتفع و پوشیده از شن، ماسه و سنگ است. کوه‌ها و تپه‌های مرتفع و پرشیب از ویژگی‌های شاخص آن هستند.

پارک ملی بیگ‌بند (کمان بزرگ) که در این بیابان واقع شده، یکی از معروف‌ترین زیستگاه‌های پرندگان است. بیشتر گونه‌های پرنده این پارک ملی را نمی‌توان در هیچ پارک ملی دیگری در آمریکا مشاهده کرد. گونه‌های شاخص گیاهی در این بیابان عبارتند از: کاکتوس، کتان چی‌هوآهوآن، بوته قطران، کاکتوس برگ کاهویی (Agave lechuguilla)، مسکیته (Prosopispubescens)، خشخاش طلایی (Eschscholziacalifornica). از گونه‌های جانوری نیز می‌توان از: کایوت، مار زنگی پشت الماسی (Crotalusatrox)، گراز آمریکایی، موش کانگرویی و فاخته آمریکایی (Geococcyxcalifornianus) نام برد.

بیابان مونته در آرژانتین

بیابان مونته واقع در شمال مرکزی آرژانتین حدوداً 325هزار کیلومترمربع مساحت دارد. این بیابان در طول تپه‌های شرقی رشته‌کوه آندز امتداد پیدا می‌کند و در نهایت به استپ پاتاگونیا می‌رسد.
منظره غالب بیابان مونته را خارزارها و علفزارهای خشک تشکیل می‌دهند. نهرهای پر‌پیچ و خمی که در این ناحیه جریان دارند، باعث شکل‌گیری جنگل‌های تنک می‌شوند. زیستگاه مونته یکی از بزرگ‌ترین بیوم‌های جنگلی خشک در آرژانتین است. تخریب گسترده‌ای که از اواخر قرن 19و اوایل قرن 20آغاز شد، کماکان ادامه دارد و باعث آسیب‌های غیرقابل جبرانی شده است.
پوشش گیاهی غالب در بیابان مونته را کاکتوس کاردون (Pachycereuspringlei)، بوته قطران و درخت پالوورده (Parkinsonia aculeate) تشکیل می‌دهند. از گونه‌های جانوری شاخص نیز می‌توان به گورکن، خوکچه، گربه وحشی، قرقاول و جونده‌ای به نام توکو- توکو (Ctenomys argentines)اشاره کرد.